Wybiórczość pokarmowa a zaburzenia SI u dzieci. Jaki to ma związek?

Wybiórczość pokarmowa to dość często spotykane wyzwanie w żywieniu dzieci. Na czym polega? Czy jest tym samym co neofobia żywieniowa? I jaki ma związek z  zaburzeniami sensorycznymi? Sprawdźmy. 

Wybiórczość pokarmowa. Co to jest?

Wybiórczość pokarmowa u dzieci definiowana jest jako specyficzny i trwały wzorzec zachowania, który polega na odmawianiu spożywania pokarmów o określonym smaku, konsystencji,
zapachu lub kolorze. Może pojawić się w każdym wieku.

→ Przeczytaj również: Problemy z jedzeniem u dziecka. Z czego mogą wynikać?

Nie bez powodu wybiórczość pokarmowa budzi niepokój rodziców. Na dłuższą metę takie zachowanie może powodować niedobory pokarmowe lub opóźnienie w rozwoju ruchowym aparatu mowy. Podstawą jest zatem odpowiednie rozpoznanie i wdrożenie terapii.

→ Przeczytaj również: Kaszki dla dzieci. Czym się kierować przy ich wyborze?

Objawy wybiórczości pokarmowej

• Dziecko odmawia jedzenia konkretnego produktu lub grupy produktów, np. mięsa albo warzyw i owoców, które mają zielony kolor.
• Zmienia też swoje preferencje żywieniowe, np. przez kilka tygodni codziennie chętnie sięga po bułkę z serem, a następnie porzuca ten zestaw na rzecz codziennego jedzenia jogurtu o konkretnym smaku.
• Nieadekwatne do sytuacji (np. histeryczne) reakcje na prośby zjedzenia nowego produktu lub produktu z wykluczonej grupy

Nierzadko zdarza się, że wybiórczość pokarmowa jest łączona z neofobią żywieniową. Oba pojęcia definiuje się wówczas tak samo. Dr Małgorzata Jackowska, specjalistka żywienia człowieka, dietetyczka i autorka książki “Niejadki i nie tylko. Wybiórczość pokarmowa, neofobia i marudne jedzenie”, zauważa jednak, że pojęcia te nie są tożsame.

Wybiórcze jedzenie może dotyczyć dzieci w różnym wieku, podczas gdy neofobia pokarmowa najczęściej obserwowana jest u dzieci w wieku przedszkolnym. Na dodatek charakterystyczne dla nie jest to, że dziecko odmawia przede wszystkim jedzenia produktów nowych, mało znanych lub podanych w nowy sposób.

Przyczyny wybiórczości pokarmowej

Te mogą wynikać z różnych problemów, m.in.:

• wieku i okresu rozwojowego,
• obawy przed nowymi potrawami,
• cech sensorycznych jedzenia i ich odbioru przez dziecko.

Dość często właśnie ta ostatnia przyczyna – problemy sensoryczne – są odpowiedzialne za wybiórczość pokarmową.

To dlatego, że ich doświadczenia związane z jedzeniem mogą być zdecydowanie bardziej intensywne

– tłumaczy dr Małgorzata Jackowska.

Wybiórczość i marudne jedzenie mogą być cechą osobniczą dziecka. Więcej zachowań wybiórczych obserwuje się u dzieci, które mają wyższą preferencję słonego i słodkiego smaku, lepiej odczuwają smak gorzki, mają większą wrażliwość sensoryczną oraz generalnie wyższy poziom lęku i obawy przed nowymi doświadczeniami.

– dodaje.

→ Przeczytaj również: Jedzenie dla dzieci: jak jeść zdrowo i to samo całą rodziną?

Zaburzenia SI u dzieci a niechęć do jedzenia

Zaburzenia sensomotoryczne u dzieci są ściśle związane z nieprawidłowym odbiorem bodźców przez poszczególne zmysły. A kiedy jemy, aktywne są one wszystkie:

• węch – po zapachu potrafimy poznać, czy dana potrawa będzie nam smakować czy nie, zapach też wzmaga apetyt albo przeciwnie, zniechęca do jedzenia;
• smak – za pomocą receptorów smakowych na języku i w jamie ustnej bodźce przesyłane są do mózgu, on daje nam znać, czy dana potrawa nam smakuje czy nie;
• dotyk – płynny, twardy, śliski lub chrupiący – jedzenie może mieć różną konsystencję;
• słuch – w czasie jedzenia słychać zgrzytanie, chrupanie, uderzanie zębów o siebie, dźwięki wydają też sztućce podczas nabijania czy krojenia pokarmu;
• wzrok – im ładniej podany posiłek, tym większą ochotę mamy go zjeść.

Wygląd, zapach, konsystencja, doświadczenia pojawiające się, kiedy dotykamy jedzenia, kiedy trafia do ust, kiedy je żujemy lub gryziemy, a nawet odgłos, który jedzenie wydaje w trakcie krojenia i jedzenia – to wszystko doświadczenia sensoryczne, które mogą wpływać na preferencje dotyczące jedzenia

– wskazuje dr Małgorzata Jackowska.

Jak zatem rozpoznać zaburzenia integracji sensorycznej? W pierwszej kolejności warto wiedzieć, że dotyczą one nieprawidłowości w zakresie przetwarzania bodźców sensorycznych. Rozpoznaje się je u dzieci w normie intelektualnej, ale mogą również towarzyszyć takim zaburzeniom jak autyzm czy nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD).

→ Przeczytaj również: ADHD – objawy i sposoby na ich łagodzenie

Zaburzenia sensoryczne u dzieci: objawy

Na zaburzenia sensoryczne u niemowląt i małych dzieci mogą wskazywać:

• problemy ze snem (np. częste wybudzanie się),
• niechęć do przytulania się albo przeciwnie: potrzeba mocnego dotyku,
• drażliwość, reagowanie złością,
• unikanie zabaw, w których trzeba się pobrudzić, np. malowania farbami,
• niechęć do chodzenia boso,
• szczypanie, gryzienie,
• potrzeba bycia w ciągłym ruchu,
• pobudzenie w miejscach zatłoczonych (np. galeriach handlowych),
• duża wrażliwość na światło.

→ Przeczytaj również: Autyzm: objawy, które powinny zaniepokoić

U starszych dzieci mogą pojawić się:

• problemy z nauką pisania i czytania,
• unikanie zabaw z rówieśnikami,
• niepokój po pobycie w hipermarkecie,
• unikanie ruchu,
• brak zręczności w pracach manualnych.

Jak pomóc dziecku ze skrajną wybiórczością pokarmową?

W pierwszej kolejności warto sprawdzić, czy dziecko rzeczywiście je wybiórczo czy to tylko nasze subiektywne przekonanie (rodzicom i dziadkom często wydaje się, że dziecko je za mało, podczas gdy w rzeczywistości je tyle, ile potrzebuje). Pomóc może dzienniczek, w którym przez 3-4 dni zapisujemy wszystko, co dziecko zjadło i wypiło oraz w jakiej ilości.

Zobacz także

Olej z czarnuszki na odporność – właściwości, zastosowanie

Jeśli okaże się, że na liście znajduje się dosłownie kilka produktów, i to bardzo konkretnych, na przykład tylko jednej, ulubionej przez dziecko marki – to może być sygnał, że potrzebna będzie dodatkowa pomoc

– sugeruje dr Małgorzata Jackowska.

→ Przeczytaj również: Co na wigilię dla dzieci? Co mogą jeść najmłodsi, a czego powinny unikać?

Warto o swoich wątpliwościach porozmawiać z pediatrą, zwłaszcza jeśli podejrzewa się anemię lub niedobory witamin u dziecka. Jeśli ma ono problem z żuciem i gryzieniem pokarmów, pomóc może logopeda lub neurologopeda. Warto też wybrać się z dzieckiem na konsultację integracji sensorycznej.

Warto też porozmawiać z dietetykiem, a kiedy dziecko reaguje emocjonalnie na posiłki (ucieka, płacze) wskazana jest też wizyta u psychologa.

→ Przeczytaj również: Spektrum autyzm: diagnoza i co dalej?

Terapia wybiórczości pokarmowej może być prowadzona pod kierunkiem terapeutów karmienia.

W Polsce nie ma wprawdzie oficjalnie takiego zawodu, ale ale wielu specjalistów pracujących z dziećmi dokształca się właśnie w tym kierunku. Najczęściej są to logopedzi, neurologopedzi, dietetycy, pedagodzy

– wymienia dr Jackowska.

Osoba posiadająca wiedzę w tym zakresie może pomóc w sytuacjach, gdy dziecko:

• ma bardzo silną wybiórczość pokarmową,
• odmawia jedzenia,
• czuje silny strach przed jedzeniem,
• ma zaburzenia czynności jedzenia i picia,
• odczuwa dolegliwości bólowe lub dyskomfort w trakcie jedzenia.

Terapia wybiórczości pokarmowej może trwać przez długi czas. To wspólna praca dziecka, rodzica i terapeuty, ale w wielu przypadkach przynosi oczekiwane rezultaty.

Polecamy też książki w tym temacie:

• “Niejadki i nie tylko. Wybiórczość pokarmowa, neofobia i marudne jedzenie” Małgorzaty Jackowskiej (wyd. Mamania)
• “Jak pomóc dziecku ze skrajną wybiórczością pokarmową? Przewodnik krok po kroku o przezwyciężaniu wybiórczego jedzenia, awersji pokarmowej i zaburzeń odżywiania” (Od Pestki do Ogryzka)