ADHD – objawy i sposoby na ich łagodzenie

ADHD, objawy którego to zaburzenia neurorozwojowego przedstawimy w tym artykule, pojawia się we wczesnym okresie życia i wpływa na późniejszy rozwój dziecka. Które z symptomów powinny szczególnie zaniepokoić rodziców?

ADHD: zaburzenie, a nie wytłumaczenie

Dziecko z ADHD (zaburzenie z deficytem uwagi i nadaktywnością, ang, attention-deficit hyperactivity disorder) to nie jest dziecko niegrzeczne. To młody człowiek, który każdego dnia walczy o przetrwanie. Zmaga się z trudnościami w klasie, w szkole, na sprawdzianach. Bywa stygmatyzowane i odrzucane, przez co jego stan coraz bardziej się pogarsza.

→ Przeczytaj również: Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: objawy i przyczyny

I choć żyjemy w XXI wieku – w czasach, kiedy o zaburzeniach neurorozwojowych wiemy bardzo dużo – wiele osób nadal uważa, że objawy ADHD u dzieci to usprawiedliwienie rodzicielskich niekompetencji.

→ Przeczytaj również: Autyzm: objawy, które powinny zaniepokoić

Za tym, że mamy do czynienia z zaburzeniem, przemawia wykraczanie stopnia objawów ADHD poza granice zmienności oczekiwanych dla danego wieku i możliwości intelektualnych.

O ADHD mówimy, gdy zaburzona uwaga, nadpobudliwość/impulsywność po pierwsze występuje w więcej niż jednym środowisku (np. w domu, szkole i na zajęciach dodatkowych). A po drugie, gdy nasilenie objawów dziecka utrudnia jego codzienne funkcjonowanie i wykonywanie obowiązków

– tłumaczy dr Natalia Kajka, z którą rozmawialiśmy o tym, z jakimi trudnościami na co dzień zmagają się dzieci z ADHD.

ADHD: objawy u dzieci

Deficyty uwagi odnoszą się do trudności w skoncentrowaniu na zadaniu, jego szczegółach, co można zauważyć zarówno w czasie zabawy, jak i wykonywania zadań szkolnych. Jeśli dziecko musi wykonać zadanie wymagające dłuższego wysiłku umysłowego, nie chce tego robić. Często też nie potrafi zorganizować swojego miejsca pracy, zapomina o obowiązkach, gubi różne przedmioty (np. przybory szkolne).

Dziecko z ADHD sprawia wrażenie, że nie słucha. Nie stosuje się też do instrukcji, co ma swoje konsekwencje: nie wie, jak wykonać dane zadanie.

Z kolei nadaktywność wiąże się z nadmierną aktywnością ruchową, która może przejawiać się w postaci niespokojnych ruchów rąk czy stóp. Dziecko ma potrzebę częstego wstawania z miejsca, np. w czasie lekcji. Ma problemy z podejmowaniem spokojnej zabawy i wypoczynku.

→ Przeczytaj również: Bunt dwulatka nie istnieje?

Pojawić się też może impulsywność, czyli skłonność do natychmiastowego reagowania na pojawiające się bodźce. Dziecko nie przewiduje konsekwencji swoich czynów (najpierw działa, potem myśli).

Objawy ADHD u dzieci to:

• trudności w nauce (zwłaszcza częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy domowej)
• „odpływanie” w czasie rozmowy
• nieczytelny charakter pisma
• trudności w kontroli gniewu
• gubieniem ważnych przedmiotów i zapominanie istotnych informacji
• przesadna hałaśliwość w zabawie
• trudności z czekaniem w kolejce
• przerywanie lub przeszkadzanie innym (np. wtrącanie się do rozmowy innych osób)
• „niezgrabność ruchowa” (przewracanie przedmiotów, zahaczanie o meble, trudności w sportach wymagających celności)
• nierzadko współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych (m.in. depresji)
• nadużywanie substancji psychoaktywnych (u młodzieży)

Objawy ADHD u chłopców i dziewczynek

Ważne, by podkreślić, że powyższe objawy dwukrotnie częściej występują u chłopców niż u dziewcząt. Nie oznacza to jednak, że nie zmagają się z tym zaburzeniem – na ADHD cierpi porównywalna liczba pacjentów płci męskiej i żeńskiej. Dziewczynki jednak są rzadziej diagnozowane lub stawia się im błędną diagnozę. Wynika to m.in. z tego, że dziewczęta częściej przejawiają zaburzenia uwagi bez wyraźnej nadaktywności i impulsywności, a także maskują objawy ADHD, by sprostać oczekiwaniom roli tzw. grzecznej dziewczynki.

Aby postawić diagnozę, objawy ADHD powinny się pojawić przed 12. rokiem życia. W literaturze przedmiotu można jednak przeczytać, że pierwsze symptomy zaburzenia mogą być widoczne już przed ukończeniem 7. roku życia. Nierzadko jednak są one akceptowalne w przedszkolu, ale na wyższym stopniu edukacji powodują już nieprzystawanie edukacyjne, jak i społeczne względem rówieśników.

Dziecko z ADHD: jak postępować?

W przypadku podejrzenia, że dziecko ma ADHD, warto udać się w pierwszej kolejności do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Można też pominąć ten etap i od razu skierować się do psychiatry dziecięcego. To lekarz bowiem na podstawie obrazu klinicznego stawia rozpoznanie. Warto jednak iść się do niego z odpowiednimi dokumentami i opiniami, np. ze szkoły. Specjalista może również chcieć przeanalizować zeszyty szkolne dziecka.

Bardzo ważny jest wywiad z rodzicem. Trzeba być przygotowanym, by opowiedzieć o przebiegu ciąży i porodu, rozwoju psychomotorycznym dziecka w pierwszych latach życia, przebytych chorobach i urazach oraz obciążeniach rodzinnych (ADHD występuje rodzinnie, jednak często zdarza się, że ADHD u dorosłych nie jest rozpoznane).

Zobacz także

Podróż z dzieckiem. Co zabrać?

Istotne jest też, jaki styl wychowania prezentują rodzice i jaka jest sytuacja rodzinna dziecka (np. czy rodzice są po rozwodzie).

Wykonuje się też tzw. testy na ADHD. Są to kwestionariusze pomocne w postawieniu diagnozy, np. kwestionariusz ustrukturyzowanego wywiadu diagnostycznego w kierunku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) według ICD-10 i DSM-IV TR lub kwestionariusz rodzicielski Child Behavior Checklist (CBCL).

Ważne jest też badanie psychologiczne dziecka, które obejmuje badanie intelektu. Specjalista sprawdza także, czy nie występują specyficzne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych (SZRUS; takie jak: dyskalkulia, dysgrafia, dysortografia).

W diagnostyce ważne są też badania dodatkowe, zwłaszcza badanie hormonów tarczycy, elektroencefalografia (EEG), badanie słuchu i ostrości wzroku, badanie w kierunku chorób metabolicznych i genetycznych, badanie w kierunku ołowicy, testy alergologiczne.

Jeśli dziecko otrzyma leki na ADHD, przed ich wdrożeniem zaleca się wykonanie testów laboratoryjnych (morfologia, aktywność transaminaz, stężenie kreatyniny, glukozy w osoczu, jonogram), badania elektrokardiograficznego (EKG) oraz pomiarów ciśnienia tętniczego i tętna.

Czy mam ADHD? Jak pomóc dziecku?

Leczenie ADHD jest złożone: obejmuje zarówno działania niefarmakologiczne (np. psychoterapię), jak i farmakologiczne. To wspólna praca dziecka, rodziców, psychologów i nauczycieli.

• Dowiedz się o ADHD jak najwięcej. To pozwoli zrozumieć, że zachowanie dziecka nie wynika z niechęci czy złej woli ani winy rodziców.
• ADHD to nie wyrok. Przy zwiększonym nakładzie pracy dziecko z taką diagnozą może osiągnąć te same cele co jego rówieśnicy i dobrze funkcjonować w środowisku.

Ważne jest też, by pomóc dziecku w codziennej pracy szkolnej

• W czasie wykonywania zadań wymagających skupienia, ogranicz zewnętrzne bodźce (np. puste, uporządkowane miejsce pracy, z dala od okna, bliskość nauczyciela lub nadzór osoby dorosłej).
• Ogranicz zakres zadań wykonywanych jednorazowo.
• Skracaj czas pracy (dziel materiał, narzucaj przerwy, kontroluj prowadzone notatki).
• Pomagaj w zaznaczaniu najważniejszych informacji i planowaniu pracy (pomóc mogą kalendarze, timery).
• Wydawaj krótkie, jednoznaczne komunikaty.
• Jak najczęściej wzmacniaj dziecko pozytywnie (nagradzaj prawidłowe zachowania).
• Stosuj system konsekwencji.
• Sprawdź w najbliższej poradni psychologiczno-pedagogicznej, czy specjaliści tam pracujący prowadzą treningi umiejętności wychowawczych. Jeśli tak, weź w nich udział.
• W przypadku nastolatków pomocna bywa terapia poznawczo-behawioralna ukierunkowana m.in. na pracę nad relacjami rówieśniczymi.

Jeśli objawy ADHD są nasilone, wówczas lekarz może podjąć decyzję o włączeniu leków.

Bibliografia

By dowiedzieć się więcej o ADHD, warto przeczytać:

• Bednarska N, Dziewczęta z ADHD. Zarys problematyki, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 2021
• Kowalczyk T, ADHD: niewidzialna choroba, Psychiatria Spersonalizowana 2022; 1(1): 25–31
• Nowogrodzka A, ADHD – co w dorosłości? Opis objawów i wybranych obszarów funkcjonowania osób dorosłych z deficytem uwagi i nadaktywnością, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2023; 18, 3–4: 117–126
• Puto K, Wolańczyk T, Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) – jak diagnozować i leczyć, Pediatria po Dyplomie, 6/2022