Szczepienie na krztusiec w ciąży: co warto wiedzieć?
Z tego artykułu dowiesz się:
Szczepienie na krztusiec w ciąży od 15 października 2024 r. jest bezpłatne. Wykonuje się je między 27. a 36. tygodniem ciąży w schemacie jednodawkowym. Jest bardzo ważnym narzędziem profilaktyki, bo chroni przed zachorowaniem zarówno kobietę, jak i dziecko w pierwszych miesiącach życia.
Dlaczego szczepienie na krztusiec w ciąży jest ważne?
Szczepienie przeciw krztuścowi w ciąży to prosty i skuteczny sposób, aby chronić swoje dziecko przed poważną chorobą. Krztusiec, bo o nim mowa, stanowi poważne zagrożenie dla dzieci, zwłaszcza noworodków.
Krztusiec – zagrożenie dla noworodków
Zgodnie z kalendarzem szczepień ochronnych dzieci przyjmują pierwszą dawkę skojarzonej szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) w 2. miesiącu życia. Do tego czasu nie są w żaden sposób chronione przed zakażeniem bakterią B. pertussis, która wywołuje krztusiec. A jest to choroba, którą można zarazić się bardzo łatwo. Przenosi się drogą powietrzną podczas bezpośredniego kontaktu z osobą chorą. Na to nakłada się bardzo wysoki wskaźnik podatności na zakażenie, który w tym przypadku wynosi 90%.
To może Cię zainteresować → Cytomegalia w ciąży: Co warto wiedzieć?
Krztusiec u noworodków i niemowląt może mieć bardzo ciężki przebieg. W ich przypadku bardzo często występuje sinica oraz bezdechy, które mogą stanowić jedyny objaw choroby. Leczenie wymaga pobytu w szpitalu, a jeśli choroba ma ciężki przebieg może doprowadzić do wystąpienia poważnych powikłań, m.in. zapalenia płuc, uszkodzenia mózgu, a nawet śmierci.
To może Cię zainteresować → Wirusy niebezpieczne w ciąży. 3 mniej oczywiste infekcje, które mogą zagrażać dziecku lub matce
Jak szczepienie chroni dziecko przed krztuścem?
Szczepionki na krztusiec stymulują układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Najprościej mówiąc, są to białka, które rozpoznają i neutralizują bakterie powodujące krztusiec. Dzięki temu, jeśli osoba zaszczepiona zetknie się z tą bakterią, jej organizm będzie gotowy do obrony i infekcja nie rozwinie się w pełną chorobę lub przebiegnie w znacznie łagodniejszej formie.
Podanie szczepionki przeciwko krztuścowi kobiecie w ciąży sprawia, że nie tylko ona jest chroniona przed infekcją. Wytworzone przez jej układ odpornościowy przeciwciała przechodzą przez łożysko do płodu, co zapewnia mu ochronę immunologiczną po urodzeniu.
Temat dla Ciebie → Toksoplazmoza w ciąży [kompendium wiedzy]
Przeciwciała przezłożyskowe – mechanizm ochrony noworodka
Przeciwciała przezłożyskowe zapewniają noworodkowi tzw. pasywną immunizację. Oznacza to, że dziecko otrzymuje gotową ochronę, bez konieczności samodzielnego wytwarzania przeciwciał. To bardzo ważne, bo w pierwszych miesiącach życia układ odpornościowy dziecka jest jeszcze niedojrzały i nie jest w stanie samodzielnie skutecznie zwalczać wielu infekcji. Przeciwciała przezłożyskowe wypełniają tę lukę, chroniąc dziecko przed poważnymi chorobami.
Rodzaj przeciwciał przezłożyskowych zależy od tego, przeciwko jakim chorobom była szczepiona matka. Jeśli matka była zaszczepiona przeciwko krztuścowi, jej dziecko będzie miało przeciwciała przeciwko bakterii powodującej tę chorobę. Analogiczna sytuacja dotyczy grypy, RSV i Covid-19.
Trzeba jednak pamiętać, że ochrona zapewniana przez przeciwciała przezłożyskowe jest czasowa i zazwyczaj trwa kilka miesięcy. Po tym czasie poziom przeciwciał zaczyna się obniżać, dlatego tak ważne jest, aby przestrzegać zalecanego kalendarza szczepień dla dzieci.
To może Cię zainteresować → Co na przeziębienie w ciąży?
Szczepionka dTap – co to jest i dlaczego jest zalecana?
Tdap to skrót od szczepionki przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi. Jest to szczepionka złożona, co oznacza, że chroni przed trzema różnymi chorobami zakaźnymi. Jej podanie zaleca się:
- personelowi medycznemu, w szczególności mającemu kontakt z noworodkami i niemowlętami (m.in. położnym, doradcom laktacyjnym),
- osobom w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie,
- kobietom w ciąży po ukończeniu 27. do 36. tygodnia ciąży,
- osobom z otoczenia noworodków i niemowląt do 12. miesiąca życia.
Szczepionka Boostrix i Adacel – dostępne opcje
W Polsce dostępne są dwie szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. To Adacel i Boostrix, które w swoim składzie mają bezkomórkowy komponent krztuścowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błonicy i zmniejszoną dawkę antygenów pałeczki krztuśca (dTpa). Można je stosować u dzieci w wieku od 4 lat i osób dorosłych, w tym kobiet w ciąży.
Kiedy najlepiej zaszczepić się na krztusiec w ciąży? (27-36 tydzień)
Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej i Polskiego Towarzystwa Wakcynologii szczepionkę dTpa należy podać w III trymestrze ciąży, między 27. a 36. tygodniem ciąży. Jest to nieprzypadkowy okres, bo pozwoli wytworzonym przez matkę przeciwciałom poszczepiennym przejść przez łożysko.
Jeśli będzie istniało ryzyko porodu przedwczesnego, kobieta będzie mogła się zaszczepić już po 20. tygodniu ciąży. Tę decyzję jednak podejmuje lekarz prowadzący ciążę.
Program bezpłatnych szczepień na krztusiec w Polsce
Od 15 października 2024 roku kobiety w ciąży w Polsce mogą się bezpłatnie zaszczepić przeciwko krztuścowi. To decyzja, którą podjęto m.in. wobec rosnącej liczby zachorowań. A tych przybywa lawinowo. Analiza danych NIZP-PZH za okres od stycznia do sierpnia 2024 r. wykazuje, że w tym czasie zarejestrowano 10 461 przypadków tej choroby. To ponad dwudziestokrotny wzrost w porównaniu do 505 przypadków odnotowanych w tym samym okresie roku poprzedniego.
Szczepienie w POZ od 2024 roku – jak skorzystać?
Szczepienie na krztusiec w ciąży realizują przychodnie POZ. By więc z nich skorzystać, zgłoś się do swojego lekarza POZ i umów termin wizyty.
Zalety szczepienia na krztusiec w ciąży
Wśród najistotniejszych korzyści wynikających z podania szczepionki przeciwko krztuścowi w ciąży należy wymienić:
- ochronę noworodka, bo to właśnie najmłodsi są najbardziej narażeni na ciężki przebieg krztuśca,
- zmniejszenie ryzyka hospitalizacji, ochrona przed powikłaniami, zarówno u niemowląt, jak i u dorosłych,
- bezpieczeństwo szczepienia (przeprowadzono wiele badań, które to potwierdzają),
- ochrona otoczenia (szczepiąc się, kobieta chroni nie tylko siebie, ale także innych członków rodziny, zwłaszcza osoby starsze i niemowlęta).
Ochrona noworodka w pierwszych miesiącach życia
Dziecko przychodzi na świat z niedojrzałym układem odpornościowym. Jest on stymulowany na różne sposoby, również poprzez karmienie piersią. W mleku matki jest mnóstwo przeciwciał, które chronią dziecko przed różnymi infekcjami, a także laktoferyna – białko o silnych właściwościach bakteriobójczych i przeciwwirusowych.
To jednak za mało w przypadku tak poważnych chorób jak krztusiec. Stąd potrzeba podania szczepionki, która zapewnia noworodkowi ochronę pośrednią i bezpośrednią. W przypadku tej pierwszej zaszczepiona matka nie zachoruje na krztusiec i nie zarazi dziecka. Z kolei ochrona bezpośrednia polega na przekazaniu dziecku przeciwciał odmatczynych, które zapobiegają zachorowaniu we wczesnym okresie życia.
Strategia kokonowa – jak chronić dziecko przez otoczenie?
Metoda kokonu polega na podaniu szczepionki osobom z otoczenia dziecka, które nie może być szczepione. Oznacza to, że wszyscy domownicy, zwłaszcza rodzice i osoby opiekujące się dzieckiem (np. dziadkowie), powinni być zaszczepieni przeciwko krztuścowi. Dzięki temu, nawet jeśli w domu pojawi się osoba chora, ryzyko przeniesienia infekcji na niemowlę będzie zminimalizowane.
Czy szczepienie na krztusiec w ciąży jest bezpieczne?
Szczepienie kobiet w ciąży przeciwko krztuścowi nie niesie ze sobą większego ryzyka dla matki ani rozwijającego się dziecka niż inne powszechnie stosowane szczepionki.
Według Rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej dotyczących szczepień kobiet planujących ciążę, ciężarnych oraz karmiących, za bezpieczną dla kobiet ciężarnych uznaje się szczepionkę dTap. Zawiera ona obniżoną dawkę toksoidu błoniczego, bezkomórkową komponentę krztuścową oraz dwukrotnie mniejszą zawartością toksoidu tężcowego, a podanie jej pomiędzy 27. a 36. tygodniem ciąży gwarantuje uzyskanie odpowiednio wysokiego stężenia przeciwciał.
Przy wprowadzeniu bezpłatnych szczepień przeciw krztuścowi dla kobiet w ciąży uwzględniono międzynarodowe rekomendacje, w tym zalecenia polskich towarzystw medycznych (PTGiP, PTW, PTMR).
Szczepienia na krztusiec w ciąży w innych krajach
Szczepienia na krztusiec w ciąży są coraz powszechniejsze na całym świecie. Ta praktyka, poparta licznymi badaniami, ma na celu ochronę noworodków przed ciężkim przebiegiem choroby, który może prowadzić do poważnych powikłań, a nawet śmierci.
Szczepienie w ciąży w USA i Wielkiej Brytanii
Jednym z pierwszych krajów, które wprowadziły powszechne szczepienia przeciw krztuścowi u kobiet w ciąży, była Wielka Brytania. Badania tam przeprowadzone wykazały, że takie podejście znacznie zmniejszyło liczbę hospitalizacji wcześniaków z powodu krztuśca.
Szczepienia przeciw krztuścowi w ciąży są zalecane również w Stanach Zjednoczonych. Jej znaczenie w ochronie noworodków podkreśla Centers for Disease Control and Prevention (CDC).
Szczepienia w ciąży w Szwajcarii, Nowej Zelandii i innych krajach
Jednym z pionierów w dziedzinie szczepień dla kobiet w ciąży jest Szwajcaria, gdzie przyszłym mamom oferuje się bezpłatne szczepienia przeciwko grypie, krztuścowi i innym chorobom zakaźnym. Podobnie jest w Australii i Nowej Zelandii. W tych krajach obserwuje się znaczny spadek zachorowań na choroby zakaźne u noworodków i niemowląt.
Inne szczepienia zalecane w ciąży
Zakażenie niektórymi chorobami może być bardzo groźne dla ciężarnej kobiety i jej dziecka. Szczepienia pomagają uchronić przed takimi powikłaniami.
Szczepienie przeciw grypie
W ciąży zaleca się szczepienie przeciw grypie szczepionką inaktywowaną, czyli taką, która nie zawiera żywych wirusów. Najlepiej wybrać szczepionkę czterowalentną, która chroni przed czterema najczęstszymi typami wirusa grypy. Szczepienie wykonuje się raz bezpośrednio przed oraz w okresie podwyższonej zachorowalności (wrzesień–marzec). Jest bezpieczne i skuteczne. Chroni zarówno przyszłą mamę, jak i nienarodzone dziecko przed ciężkim przebiegiem grypy. Może być wykonane w każdym trymestrze ciąży.
Szczepienie przeciw RSV
Szczepionkę przeciw RSV najlepiej przyjąć między 32. a 36. tygodniem ciąży, najlepiej krótko przed rozpoczęciem lub w trakcie sezonu epidemicznego RSV. Działa na zasadzie tzw. profilaktyki biernej. Oznacza to, że zamiast pobudzać organizm dziecka do samodzielnej produkcji przeciwciał (co dzieje się przy tradycyjnych szczepieniach), przekazuje mu gotowe przeciwciała. Przenikają one przez łożysko z organizmu matki do dziecka. Dzięki temu, gdy dziecko zetknie się z wirusem, jego układ odpornościowy jest już przygotowany do walki. Ta ochrona jest czasowa, jednak działa w okresie, gdy zakażenie jest najbardziej niebezpieczne dla dziecka.
Szczepienie przeciw COVID-19
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, kobiety w ciąży powinny przyjąć pełny schemat szczepień przeciw COVID-19, składający się z dwóch dawek podstawowych i dwóch dawek przypominających, podawanych w odstępach co najmniej 3 miesięcy. Szczepienia są skuteczne w zapobieganiu ciężkiemu przebiegowi choroby zarówno u ciężarnych, jak i u noworodków.
Jak przygotować się do szczepienia na krztusiec w ciąży?
Szczepienie przeciwko krztuścowi w ciąży to prosty zabieg, który nie wymaga specjalnego przygotowania.
Jak się zapisać na szczepienie?
Na szczepienie można zapisać się osobiście w przychodni, telefonicznie lub za pomocą rejestracji on-line.
Co warto wiedzieć przed wizytą w przychodni?
Przed szczepieniem skonsultuj się ze swoim ginekologiem. Do przychodni zabierz ze sobą dowód osobisty, kartę ciąży oraz wyniki ostatnich badań (lekarz wykonujący kwalifikację do szczepienia może chcieć na nie spojrzeć). Nie musisz być na czczo.
Po szczepieniu zostań w przychodni przez ok. 15 min, aby upewnić się, że nie wystąpią żadne poważniejsze reakcje alergiczne. W ciągu kilku kolejnych godzina może wystąpić zaczerwienienie, ból w miejscu wkłucia, a także ogólne rozbicie, gorączka czy bóle mięśni. W większości przypadków mijają samoistnie w ciągu kilku dni.
Bibliografia:
- Antczak A, Kuchar E, Nitsch-Osuch A, et al. Stanowisko Ekspertów Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące szczepienia przeciw grypie kobiet w ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2020; 5(3): 112–118.
- Duszczyk E., Talarek E.: Krztusiec u dorosłych – źródło zakażenia dzieci. Zakażenia, 1/2010.
- Informacja Ministra Zdrowia dot. realizacji bezpłatnego szczepienia przeciw krztuścowi dla kobiet w ciąży w ramach podstawowej opieki zdrowotnej od dnia 15.10.2024 r.
- Mazur-Melewska K, Cywińska K, Mania A, Kemnitz P, Służewski W, Figlerowicz M, Krztusiec – od historii do współczesności, Lekarz POZ 6/2018, 469-476.
- Seremak-Mrozikiewicz A et al, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej dotyczące szczepień kobiet planujących ciążę, ciężarnych oraz karmiących, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2023 tom 8, nr 2, strony 89–103.
- Wawrzyniak A, Moes-Wójtowicz A, Kalicki B, Jung A. Krztusiec – choroba, która nie daje o sobie zapomnieć. Pediatr Med Rodz 2012; 8: 335-340.
