Wirusy w ciąży mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia dziecka. Wiele z nich występuje powszechnie i często nie powoduje problemów ze zdrowiem, dla rozwijającego się płodu mogą być jednak niebezpieczne. Które z drobnoustrojów są szczególnie groźne?

Wirusy niebezpieczne w ciąży – ważna profilaktyka

Wirusy są z nami od zawsze. Wiele z nich doskonale znamy, o innych po raz pierwszy słyszymy u ginekologa. Dlaczego właśnie u niego? Na pierwszej wizycie lekarz zapyta najpewniej, czy w dzieciństwie chorowałaś na różyczkę. Może też zlecić wykonanie badania przeciwciał, by sprawdzić, czy młoda mama faktycznie ma tę chorobę za sobą.

Jednak wirus różyczki (rubella virus) to wcale nie jedyny patogen, który realnie zagraża dziecku. Są też i inne, mniej znane wirusy. Wywołują choroby, których charakterystykę chcemy przybliżyć.

Cytomegalia (CMV)

Zakażenie wirusem cytomegalii to jedna z najczęstszych przyczyn wad wrodzonych u noworodków. To też jedno z częściej rozpoznawanych zakażeń wirusowych w ciąży. Chorobę wywołuje wirus cytomegalii (humancytomegalovirus – HCMV, cytomegalovirus – CMV). Jest szeroko rozpowszechniony w środowisku (w Europie swoiste przeciwciała dla przebytego zakażenia stwierdza się u około 50 proc. osób).

Wielu chorych przechodzi zakażenie bezobjawowo. Często infekcję przechodzą małe dzieci uczęszczające do żłobków i przedszkoli (wirus w ich przypadku nie stanowi zagrożenia). Zakażenie szerzy się m.in. przez kontakt z zakażonymi przedmiotami lub powierzchniami, a także drogą kropelkową i pokarmową.

Dzieci zakażają się w trakcie ciąży (zakażenie wrodzone), podczas porodu (zakażenie okołoporodowe) lub w czasie okołoporodowym (zakażenie poporodowe). Najpoważniejsze z nich jest pierwsze z wymienionych.

Zakażenie wrodzone CMV najczęściej dotyczy dzieci kobiet, które w czasie ciąży po raz pierwszy miały kontakt z wirusem cytomegalii. Zakażenie u noworodków mogą sugerować takie objawy jak:

• powiększenie wątroby i śledziony,
• małogłowie,
• wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu (IUGR),
• hepatosplenomegalia,
• niedokrwistość,
• zapalenie naczyniówki i siatkówki.

Najczęściej występującym powikłaniem u noworodków z CMV jest utrata słuchu (często obustronna), niedosłuch oraz zaburzenia widzenia. Mogą też pojawić się zaburzenia rozwoju mowy i opóźnienie rozwoju psychoruchowego.  U części małych pacjentów niektóre z powikłań pojawią się ok. 5-7. roku życia.

Dobra wiadomość jest taka, że im szybsze rozpoznanie i zastosowanie leczenia, tym większa szansa na ograniczenie poważnych następstw cytomegalii wrodzonej. W Polsce jednak nie prowadzi się rutynowej diagnostyki kobiet ciężarnych pod kątem zakażenia cytomegalowirusem (badanie jest płatne). Wiele osób nie wie nawet o tym, że istnieje taka choroba jak cytomegalia i że jest groźna dla kobiet w ciąży. Nie ma też szczepionki, która zapobiegałaby zakażeniu. W celu uniknięcia choroby zaleca się jedynie profilaktykę: częste i dokładne mycie rąk oraz – o ile to możliwe – unikanie bliskiego kontaktu z małymi dziećmi.

Rumień zakaźny (parwowirus B19)

Rumień zakaźny bywa też nazywany „piątą chorobą” (dawniej uznawano ją za kolejny przykład czterech chorób zakaźnych przebiegających z wysypką u dzieci: odra, płonica, różyczka i czwarta choroba Dukesa). Znane jest też określenie „zespół spoliczkowanego dziecka”, które odnosi się do objawów towarzyszących chorobie. Cechuje ją sezonowość: diagnozę stawia się najczęściej od późnej zimy do wczesnej wiosny, a nasilenie zachorowań występuje średnio co 4 lata.

Wirus hPV B19 zakaża tylko ludzi. Głównie przenosi się drogą kropelkową. Przebycie zakażenia daje odporność na całe życie. Najczęściej występujące objawy rumienia zakaźnego to: gorączka, złe samopoczucie, katar i bóle mięśniowe, które poprzedzają pojawienie się charakterystycznej wysypki. Jest ona jasnoczerwona, plamista, występuje głównie na policzkach, a po kilku dniach rozszerza się stopniowo na tyłów i dalsze odcinki kończyn.

Zobacz także

Krztusiec niesłusznie zapomniany

Zakażenie parwowirusem B19 w ciąży jest niebezpieczne dla płodu.  Chorobę można podejrzewać, jeśli młoda mama miała kontakt z zakażonym dzieckiem. Jednym objawem choroby u ciężarnej może być stan zapalny stawów dłoni, nadgarstka i kolan (poliartropatia). By potwierdzić zakażenie, wykonuje się badania swoistych przeciwciał IgG i IgM. Ich obecność może świadczyć o świeżej infekcji. Obecność przeciwciał IgG i brak przeciwciał IgM oznacza nabytą wcześniej odporność (wyklucza świeże zakażenie). Brak obu rodzajów przeciwciał najczęściej oznacza, że nie doszło do zakażenia, jednak dla pewności zaleca się powtórzyć badanie po miesiącu od ostatniego kontaktu lub po rozwinięciu się objawów chorobowych.

Najbardziej niebezpieczne jest zakażenie nabyte przed 20. tygodniem ciąży. Może prowadzić do poronienia. W bardziej zaawansowanej ciąży wirus hPV B19 może prowadzić do rozwoju niedokrwistości, obrzęku uogólnionego, niewydolności serca, a nawet zapalenia mięśnia sercowego. Na szczęście większość dzieci z potwierdzonym zakażeniem wewnątrzmacicznym rozwija się prawidłowo i nie stwierdza się u nich żadnych powikłań.

Wirus grypy

Grypa to jedna z lepiej poznanych chorób wirusowych. I choć wiele osób przejdzie tę chorobę łagodnie, po tygodniu wracając do codziennych obowiązków, dla kobiet w ciąży grypa może być niebezpieczna. W tej grupie chorych ciężki przebieg zakażenia i powikłania (zapalenie płuc i ostre stany krążeniowo-oddechowe) zdarzają się częściej niż w populacji ogólnej.

Objawy grypy w ciąży to gorączka, kaszel, ból gardła, bóle mięśniowe, bóle głowy. Niekiedy występują też wymioty i biegunka oraz duszność.

Grypa w ciąży to jedna z chorób, która nie tyle stanowi zagrożenie dla płodu (do przekroczenia bariery łożyska dochodzi rzadko), ile jest niebezpieczna dla młodych mam. Badania sugerują jednak, że ekspozycja płodu na wirus grypy w II i III trymestrze ciąży może wpływać na późniejsze wystąpienie u dziecka schizofrenii. Trzeba tez pamiętać, że ciężki przebieg zakażenia u mamy, zwłaszcza w czasie porodu, stanowi bezpośrednie zagrożenie życia dziecka. Zwiększa się też ryzyko przedwczesnego porodu.

W przypadku leczenia grypy liczy się czas. Kobietom w ciąży zaleca się włączenie leczenia przeciwwirusowego w jak najkrótszym czasie od wystąpienia objawów. W ramach profilaktyki zaleca się szczepienie. Warto też pamiętać, że zachorowanie matki karmiącej na grypę nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią (wirus nie przechodzi do mleka).

Bibliografia:

• Brown AS, Begg MD, Gravenstein S, et al., „Serologic evidence of prenatal influenza in the etiology of schizophrenia”, Archives Of General Psychiatry 2004; 61:774-80.
• Dunal M, Trzcińska A, Siennicka J., „Wirus cytomegalii – problem zakażeń wrodzonych”, Postępy Mikrobiologii 2013; 52 (1):17–28.
• Lisowska-Mikołajków D., Mikołajków A., Reczuch J. i wsp. „Zakażenia wrodzone wirusem cytomegalii – problem wciąż aktualny (na podstawie doświadczenia własnego oraz literatury)”, Developmental Period Medicine 2018; 22:149–57.
• Szenborn L., Matkowska-Kocjan A., „Grypa u ciężarnych – leczenie i profilaktyka”, Medycyna po Dyplomie 2010; (19); 7 (172), 98-103.