Co na wymioty u dziecka: przyczyny, leczenie i postępowanie

Wymioty u dziecka to częsta dolegliwość, która może mieć wiele przyczyn. Zrozumienie, co je wywołało, może pomóc odpowiednio zareagować.

Najczęstsze przyczyny wymiotów u dzieci

Infekcje wirusowe (np. rotawirusy, norowirusy) i bakteryjne

Wymioty wywołane infekcją wirusową to jedna z najczęstszych przyczyn nagłego pojawienia się dolegliwości żołądkowo-jelitowych u dzieci, zwłaszcza w wieku żłobkowym i przedszkolnym. Najczęściej winowajcami są rotawirusy, norowirusy i adenowirusy, które rozprzestrzeniają się bardzo łatwo, szczególnie wśród najmłodszych. Atakują błonę śluzową jelit, co prowadzi do zaburzenia ich pracy i podrażnienia żołądka. To skutkuje nudnościami i wymiotami. Jest to naturalna reakcja obronna organizmu, który próbuje pozbyć się patogenów.

Wymioty często pojawiają się jako pierwszy objaw infekcji, jeszcze przed biegunką, gorączką czy bólem brzucha. Zazwyczaj trwają krócej niż 24–48 h, po czym ustępują.

→ Przeczytaj również: Jak zbić gorączkę u dziecka?

Dobra wiadomość jest taka, że większość infekcji wirusowych ustępuje samoistnie po kilku dniach. W tym czasie zapewnij dziecku spokój, nawodnienie i lekkostrawną dietę (np. ryż, gotowane warzywa, sucharki). Pamiętaj też o higienie, by zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusa w domu.

Refluks żołądkowo-przełykowy i ulewanie u niemowląt

Ulewanie po karmieniu, choć może wyglądać niepokojąco, najczęściej nie jest powodem do zmartwień. Jest to cofanie się niewielkich ilości pokarmu z żołądka do przełyku i ust. Występuje nawet u 40–70 proc. zdrowych niemowląt, zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia. Dzieje się tak dlatego, że układ pokarmowy malucha jest jeszcze niedojrzały. Zwieracz przełyku nie zawsze domyka się w pełni, co sprzyja cofaniu się treści pokarmowej.

Najczęściej ulewanie nie powoduje bólu, nie wpływa na rozwój dziecka i ustępuje samoistnie do 12. miesiąca życia. Ulewane mleko zwykle wygląda na niestrawione, ma kwaśny zapach i pojawia się zaraz po karmieniu lub przy zmianie pozycji.

Jeśli jednak ulewanie jest bardzo częste, obfite i towarzyszą mu inne objawy, np. słabe przybieranie na wadze, niepokój, płacz, częste wybudzanie się, odmawianie jedzenia lub objawy bólu, może to świadczyć o refluksie żołądkowo-przełykowym (GERD) wymagającym diagnozy. Jest to stan, w którym cofanie się treści żołądkowej powoduje dyskomfort i problemy zdrowotne. W takich przypadkach lekarz pediatra może zlecić zmianę diety, pozycjonowanie po karmieniu lub – w rzadkich sytuacjach – leczenie farmakologiczne.

→ To ważne: Jelitówka u dziecka – objawy, leczenie i zapobieganie odwodnieniu

Różnicowanie wymiotów z ulewaniem u niemowląt

Ulewanie charakteryzuje się niewielkim, bezwysiłkowym wypływem mleka z buzi dziecka, często podczas odbijania lub zmiany pozycji, przy jednoczesnym dobrym samopoczuciu, prawidłowym przybieraniu na wadze i apetycie. Z kolei wymioty to gwałtowne opróżnienie żołądka silnym strumieniem treści pokarmowej, nierzadko poprzedzone wysiłkiem i niepokojem dziecka. Mogą występować często i obficie, nierzadko z innymi objawami, np. gorączką, biegunką.

→ Dowiedz się więcej: Kiedy rodzicom rodzicom przysługuje opieka nad chorym dzieckiem?

Zatrucie pokarmowe i błędy dietetyczne

Zatrucie pokarmowe to jedna z najczęstszych przyczyn nagłych wymiotów u dzieci. Pojawia się zwykle kilka godzin po zjedzeniu skażonego jedzenia (czasem szybciej, czasem po 12–24 h). Typowe objawy to nagłe, intensywne wymioty, biegunka (często wodnista), bóle brzucha, skurcze jelit, gorączka lub stan podgorączkowy oraz ogólne osłabienie i brak apetytu.

U młodszych dzieci wymioty mogą być też efektem typowych błędów dietetycznych. Wśród najczęstszych grzechów głównych są:

• zbyt tłuste lub ciężkostrawne danie,
• nadmiar słodyczy (np. ciasto, cukierki),
• zbyt duża ilość jedzenia naraz, bez przerw,
• jedzenie w pośpiechu i bez dokładnego przeżuwania.

W takich przypadkach wymioty pojawiają się zazwyczaj pojedynczo lub maksymalnie kilka razy, bez biegunki i wysokiej gorączki. Dziecko po wymiotach szybko czuje się lepiej, a objawy nie wracają po lekkostrawnym posiłku lub odpoczynku.

Choroba lokomocyjna i inne przyczyny neurologiczne

Choroba lokomocyjna to bardzo powszechna dolegliwość u dzieci, która najczęściej występuję między 2. a 12. rokiem życia. Objawia się nudnościami podczas jazdy, bladością, ziewaniem, zimnymi potami, a także wymiotami, które zaczynają się często tuż po rozpoczęciu podróży. Powodem jest niedojrzały układ równowagi. Mózg otrzymuje sprzeczne sygnały z oczu i ucha wewnętrznego. Na szczęście dolegliwości mijają po zakończeniu jazdy.

Wymioty mogą być też objawem choroby neurologicznej. Niepokojące są zwłaszcza nagłe wymioty u dziecka bez innych objawów infekcji, które powtarzają się codziennie o tej samej porze (np. rano), towarzyszy im ból głowy, zaburzenia równowagi, senność, apatia, nadmierne pobudzenie. Mogą to być objawy tzw. wymiotów ośrodkowych, czyli pochodzenia neurologicznego, np. związane z nadciśnieniem wewnątrzczaszkowym, migreną u dzieci, padaczką lub innymi zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego. W takich przypadkach konieczna jest szybka konsultacja z pediatrą lub neurologiem dziecięcym i pogłębiona diagnostyka.

W przypadku choroby lokomocyjnej pomocne są: przerwy w podróży, patrzenie przez okno, odpowiednia pozycja i specjalne preparaty przeciwwymiotne (po konsultacji z lekarzem).

Alergie pokarmowe i nietolerancje

Wymioty u dzieci mogą być też objawem nietolerancji lub alergii pokarmowej. W takich przypadkach organizm nie radzi sobie z określonym składnikiem diety lub reaguje na niego jak na zagrożenie, wywołując reakcję obronną. Jak to rozpoznać?

W przypadku alergii pokarmowej objawy pojawiają się zwykle w ciągu kilku minut do dwóch godzin po spożyciu konkretnego produktu. Wymiotom mogą towarzyszyć biegunka, wysypka, pokrzywka, świąd skóry, obrzęk ust, języka lub twarzy, kaszel, duszność, katar, rozdrażnienie, płaczliwość.

Nietolerancje pokarmowe, np. nietolerancja laktozy, mają zwykle łagodniejszy przebieg, a objawy pojawiają się później, czasem po kilku godzinach. Wymioty są prawdopodobne, ale częściej występują: bóle brzucha i kolki, wzdęcia, gazy, biegunka lub luźne stolce, przewlekły dyskomfort po jedzeniu. W odróżnieniu od alergii, nietolerancje nie angażują układu odpornościowego i rzadko wiążą się z wysypką czy dusznością.

Objawy towarzyszące i sytuacje alarmowe

Dzieci, szczególnie niemowlęta, tracą wodę z organizmu szybciej niż dorośli, a odwodnienie może być dla nich groźne.

Objawy odwodnienia i ich rozpoznanie

Początkowe, łagodne odwodnienie

• Suchość w ustach i na języku (język może wyglądać „matowo”).
• Zmniejszona ilość śliny (dziecko może mieć problemy z połykaniem).
• Rzadsze oddawanie moczu (mniej niż 4–5 razy dziennie u niemowląt, rzadziej niż 3 razy u starszych dzieci).
• Mocz o ciemnym kolorze i intensywnym zapachu.
• Płacz bez łez.
• Zwiększone pragnienie lub, przeciwnie, niechęć do picia (co bywa szczególnie niepokojące u niemowląt).
• Sucha lub chłodna skóra.

Objawy umiarkowanego do ciężkiego odwodnienia

• Senność, apatia (dziecko jest mało aktywne, trudno je obudzić).
• Zaparowane, podkrążone oczy.
• Zapadnięte ciemiączko u niemowląt.
• Brak oddawania moczu przez 6–8 h lub dłużej.
• Przyspieszony oddech i tętno.
• Bladość lub marmurkowanie skóry.
• Chłodne kończyny.

Wymioty z krwią lub żółcią – kiedy do szpitala?

Jeśli w treści wymiotnej pojawi się krew lub żółć, nie wolno tego ignorować. To może być sygnał ostrzegawczy, że dzieje się coś poważniejszego.

Krew w wymiotach może mieć jasnoczerwony kolor, jeśli jest świeża. Może też wyglądać jak fusowata kawa. To oznaka, że krew została nadtrawiona w żołądku. Co może oznaczać?

• Uszkodzenie błony śluzowej przełyku (np. po intensywnym wymiotowaniu).
• Uraz po połknięciu ciała obcego.
• Poważniejsze schorzenia przewodu pokarmowego lub zaburzenia krzepnięcia (rzadko).

W przypadku wymiotów z żółcią treść wymiotna ma intensywnie żółty lub zielonkawy kolor i gorzki zapach. Może wskazywać m.in. na niedrożność jelit (np. wgłobienie jelita, które jest szczególnie groźne u niemowląt) lub zapalenie woreczka żółciowego lub trzustki.

U niemowląt i małych dzieci wymioty żółcią lub krwią są stanem alarmowym, który wymaga pilnej diagnostyki. Nie czekaj! Zgłoś się do szpitala lub na SOR, zwłaszcza jeśli dziecko ma wzdęty brzuch, odmawia jedzenia i picia, ma gorączkę, jest apatyczne lub zauważasz, że je coś boli.

Postępowanie przy wymiotach u dziecka

Jak reagować, gdy dziecko zaczyna wymiotować?

Najważniejsze to zapobiegać odwodnieniu, ponieważ dzieci szybko tracą płyny. Dlatego:

• często podawaj małe ilości płynów, najlepiej łyżeczką lub w małych łykach co kilka minut,
• do picia dawaj dziecku wodę, lekko posłodzoną herbatę lub elektrolity doustne dostępne w aptece,
• unikaj soków, mleka i gazowanych napojów, bo mogą nasilać wymioty,
• nie zmuszaj dziecka do jedzenia (ważniejsze jest nawadnianie).

Kiedy skonsultować się z lekarzem?

Zgłoś się do pediatry, jeśli:

Zobacz także

Łóżeczka dla dzieci w stylu skandynawskim – połączenie designu i funkcjonalności

• wymioty są bardzo częste i obfite,
• dziecko odmawia picia lub wszystko zwraca,
• pojawiają się objawy odwodnienia: suchy język, brak łez, zapadnięte ciemiączko, senność, rzadsze siusianie,
• wymioty trwają dłużej niż 24–48 h,
• w treści wymiotnej pojawia się krew lub żółć,
• dziecko ma mniej niż 6 miesięcy.

Leczenie i środki przeciwwymiotne

Elektrolity doustne i nawodnienie organizmu

Elektrolity to minerały znajdujące się w płynach naszego organizmu, które mają ogromne znaczenie dla jego prawidłowego funkcjonowania. Należą do nich m.in.: sód, potas, wapń i magnez. Odpowiadają za utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej, prawidłową pracę mięśni i nerwów oraz ciśnienie osmotyczne komórek.

Gdy dziecko wymiotuje, wraz z treścią żołądkową traci nie tylko wodę, ale też elektrolity. To właśnie ich niedobór może prowadzić do osłabienia, bólu głowy, drżenia mięśni, zaburzeń rytmu serca, a nawet omdleń i odwodnienia. Stąd w przypadku wymiotów zaleca się podawanie płynów nawadniających z elektrolitami (tzw. doustne płyny nawadniające – ORS).

Gotowe preparaty dostępne w aptece zawierają odpowiednie proporcje sodu, potasu i glukozy, które wspomagają wchłanianie wody w jelitach i szybko poprawiają nawodnienie organizmu. Warto je mieć w domowej apteczce.

• Elektrolity podawaj często, ale w małych ilościach, np. łyżeczkę co kilka minut.
• Możesz też użyć strzykawki doustnej. Ważne, by dziecko nie wypiło wszystkiego naraz (to mogłoby znów wywołać wymioty).
• W przypadku niemowląt karmionych piersią, nie przerywaj karmienia, a elektrolity podawaj jako uzupełnienie.

Leki przeciwwymiotne dostępne bez recepty

Nie zaleca się podawania dzieciom leków przeciwwymiotnych ani ziół bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Nawet jeśli objawy wydają się niegroźne, leczenie na własną rękę może być nie tylko nieskuteczne, ale i niebezpieczne.

Leki na receptę stosowane w cięższych przypadkach

Leki hamujące wymioty są dostępne wyłącznie na receptę, ale u dzieci stosuje się je bardzo rzadko. Po pierwsze dlatego, że wymioty to objaw, nie choroba. Tłumienie ich bez znalezienia przyczyny może opóźnić właściwą diagnozę. Po drugie niektóre leki przeciwwymiotne mogą powodować działania niepożądane, np. zaburzenia neurologiczne. I po trzecie, w przypadku infekcji wirusowej wymioty zwykle ustępują samoistnie.

Dieta przy wymiotach i po ich ustąpieniu

Dieta lekkostrawna i jej znaczenie

Po 1–2 dniach, jeśli dziecko dobrze toleruje jedzenie, można stopniowo wprowadzać gotowane warzywa (np. marchewkę, ziemniaki), gotowane mięso (np. kurczaka), kleik ryżowy lub z kaszy manny, herbatniki, krakersy, jogurt naturalny. Niewskazane są tłuste i smażone potrawy, mleko, soki owocowe, surowe warzywa i owoce (oprócz banana) i ostre przyprawy.

Dieta BRAT jako przykład żywienia po wymiotach

Dieta BRAT to jedna z najczęściej zalecanych diet dla dzieci (i dorosłych) w czasie rekonwalescencji po wymiotach lub biegunce. Jej nazwa to skrót od czterech angielskich słów: banana (banan), rice (ryż), applesauce (mus jabłkowy), toast (suchy tost, sucharki).

To dieta lekkostrawna, łatwa do przełknięcia i łagodna dla podrażnionego przewodu pokarmowego. Nie zawiera tłuszczu, błonnika ani ostrych przypraw, więc nie obciąża żołądka ani jelit. Zaleca się ją po zatruciu pokarmowym i infekcji żołądkowo-jelitowej.

Profilaktyka i zapobieganie nawrotom

Higiena, szczepienia i unikanie zakażeń

Najprostsza i najskuteczniejsza metoda ochrony przed wirusami wywołującymi wymioty to higiena. Ucz dziecko mycia rąk ciepłą wodą z mydłem przez co najmniej 20 sekund, szczególnie po wyjściu z toalety, przed jedzeniem, po powrocie z przedszkola i po kontakcie z chorymi osobami.

Pamiętaj, że wilgotne chusteczki nie zastępują mycia rąk. Mogą być uzupełnieniem, ale nie ochroną samą w sobie.

Wirusy „jelitówki” potrafią przetrwać na klamkach, zabawkach, blatach, a nawet szczoteczkach do zębów przez wiele godzin. W domu regularnie przecieraj klamki, piloty, zabawki i łazienkę.

Ważne jest też szczepienie przeciw rotawirusom, które są jednym z głównych winowajców wymiotów i biegunek u małych dzieci. Szczepienie jest doustne i dostępne od 6. tygodnia życia, chroni przed najcięższym przebiegiem choroby i jest szczególnie polecane dla dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli. I choć nie chroni przed wszystkimi wirusami, to znacząco zmniejsza ryzyko hospitalizacji z powodu ciężkiej jelitówki.

Dbaj też o zróżnicowaną dietę dziecka, sen i codzienną aktywność na świeżym powietrzu. Silniejszy organizm szybciej się broni.