Fluoryzacja w szkole: skuteczna profilaktyka próchnicy u dzieci
Z tego artykułu dowiesz się:
Fluoryzacja w szkołach to skuteczna metoda profilaktyki próchnicy u dzieci, która polega na aplikacji preparatów fluoru na powierzchnię zębów. Fluor wzmacnia szkliwo, czyniąc je bardziej odpornym na działanie kwasów produkowanych przez bakterie próchnicotwórcze.
Na czym polega fluoryzacja w szkole
Fluoryzacja w szkołach to program profilaktyczny, którego celem jest ochrona zębów dzieci przed próchnicą. Polega na aplikowaniu preparatów fluoru bezpośrednio na powierzchnię zębów.
➝ To może Cię zainteresować: Higiena zębów niemowlaka
Cel i znaczenie zabiegu profilaktycznego
Celem fluoryzacji jest wzmocnienie szkliwa zębów, co czyni je bardziej odpornymi na działanie kwasów produkowanych przez bakterie próchnicotwórcze (fluor ma też działanie przeciwbakteryjne – uszkadza komórki bakteryjne, które dzięki temu nie produkują szkodliwego dla szkliwa kwasu mlekowego). Zabieg zmniejsza więc ryzyko powstawania ubytków.
Nie każde dziecko chodzi do dentysty regularnie. Dzięki zabiegowi w szkole wszystkie dzieci mają szansę skorzystać z tej formy ochrony.
Rola fluoru w ochronie szkliwa zębów
Temat fluoru wzbudza sporo emocji, ale najnowsze badania pozwalają spojrzeć na niego z większym spokojem. Większość z nich potwierdza, że fluor w odpowiednich ilościach skutecznie zapobiega próchnicy i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Dlatego znajduje się w pastach do zębów, wodzie pitnej (w niektórych krajach), a także jest stosowany w zabiegach profilaktycznych, np. omawianej tu fluoryzacji szkolnej.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Amerykańskie Towarzystwo Stomatologiczne (ADA) podkreślają, że fluor redukuje ryzyko próchnicy nawet o 25–30% i jest bezpieczny przy stosowaniu zgodnym z zaleceniami. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) również uznaje fluor za bezpieczny w określonych normach dziennego spożycia.
Nadmiar fluoru może prowadzić do fluorozy (przeważnie łagodnej, co objawia się białymi plamkami na zębach) lub, w bardzo dużych dawkach, do zaburzeń układu nerwowego i kostnego. Ale to dotyczy wielokrotnie wyższych dawek niż te, które występują w produktach do higieny jamy ustnej. To dawka czyni truciznę. Przy normalnym, zgodnym z zaleceniami stosowaniu, fluor jest bezpieczny i skuteczny.
Kariostatyczne (ograniczające rozwój próchnicy) działanie fluoru zostało poznane już w latach 70. ubiegłego wieku. W 1967 r. w Wrocławiu wprowadzono fluorkowanie wody wodociągowej jako metody niezagrażającej zdrowiu
– mówi dr Justyna Karp-Przybylska, lekarz dentysta z Implant Medical w Gnieźnie.
Kilka lat później minister zdrowia i opieki społecznej wydał rozporządzenie, które nakazywało fluoryzowanie wody w wodociągach, gdzie stężenie fluoru było niższe niż 0,5 mg/l. Decyzja ta została podjęta na podstawie badań przeprowadzonych we Wrocławiu, które wykazały znaczące zmniejszenie występowania próchnicy zarówno w zębach mlecznych, jak i stałych u dzieci.
➝ Przeczytaj również: Pierwsza wizyta dziecka u dentysty – jak się do niej przygotować?
Czym jest fluoroapatyt i jak chroni zęby?
Fluoryzacja zębów polega na aplikacji preparatów fluoru na powierzchnię zębów. Fluor wchodzi w reakcję ze szkliwem, tworząc fluoroapatyt. Dzięki temu zęby stają się bardziej odporne na próchnicę.
Kiedy dochodzi do przejściowego obniżenia pH jamy ustnej do poziomu 5,5, hydroksyapatyt z którego zbudowane jest szkliwo, zaczyna się rozpuszczać. A to oznacza, że dochodzi do uszkadzania powierzchni szkliwa
– tłumaczy dr Justyna Karp-Przybylska. I dodaje:
Obecność jonów fluorkowych pochodzących np. z pasty do zębów umożliwia remineralizację szkliwa, czyli jego odbudowę i zahamowanie powstania ubytku próchnicowego. Takie szkliwo staje się mocniejsze, ponieważ hydroksyapatyt zamienia się we fluorohydroksyapatyt lub fluoroapatyt. Są to związki mniej podatne na ataki kwasów, choćby dlatego że rozpuszczają się w niższym pH (4,5).
Przebieg i organizacja fluoryzacji w szkołach
Zabieg fluoryzacji przeprowadza się na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. 2018 poz. 1607). Określa ono zakres opieki zdrowotnej w szkołach, częstotliwość i zasady prowadzenia profilaktyki próchnicy oraz kto może wykonywać zabieg.
Procedura szczotkowania zębów preparatem fluorkowym
Dzieci myją zęby specjalną pastą lub żelem z fluorem, najczęściej w formie wspólnego szczotkowania zębów w klasie lub gabinecie profilaktycznym. Używają do tego jednorazowej szczoteczki, którą dziecko dostaje na czas zabiegu. Po ok. 2 min. szczotkowania dziecko wypluwa pozostałości i przez ok. 30 minut nie powinno jeść ani pić, by fluor dobrze się wchłonął.
Zabieg jest w całości finansowany przez NFZ, ale akcesoria (szczoteczki, kubeczki, rękawiczki) nie zawsze są refundowane, stąd rodzice niekiedy są proszeni o uiszczenie drobnej opłaty.
Kto wykonuje zabieg: pielęgniarka szkolna i higienistka stomatologiczna
Zabieg może być przeprowadzany przez pielęgniarkę szkolną (lub higienistkę szkolną), jeśli posiada odpowiednie kwalifikacje i odbyła szkolenie z zakresu fluoryzacji. Może go też wykonać personel medyczny z zewnątrz, np. z placówki POZ, która ma podpisaną umowę na świadczenie usług zdrowotnych dla danej szkoły.
Częstotliwość fluoryzacji w roku szkolnym
Fluoryzacja prowadzona jest raz na 6 tygodni (czyli 6 razy w roku szkolnym). Obejmuje dzieci w wieku 6–12 lat.
Wymagana zgoda rodziców na fluoryzację
Do przeprowadzenia fluoryzacji w szkole wymagana jest zgoda rodzica lub prawnego opiekuna dziecka. Wynika to z faktu, że jest to zabieg medyczny. Zgoda powinna być udzielona po otrzymaniu pełnej informacji na temat zabiegu, jego korzyści i potencjalnego ryzyka.
W przypadku programów profilaktycznych organizowanych w szkołach, zazwyczaj rodzice otrzymują formularz zgody, który muszą wypełnić i podpisać. Brak zgody rodzica uniemożliwia przeprowadzenie zabiegu fluoryzacji u dziecka.
Wskazania i korzyści zdrowotne
Zapobieganie próchnicy zębów mlecznych i stałych
Podstawowym celem fluoryzacji jest zapobieganie próchnicy zębów mlecznych i stałych. A to poważna choroba zakaźna, która może dotknąć nawet niemowlęta. Prowadzi do osłabienia szkliwa i uszkodzenia głębszych warstw zęba. Konsekwencją tego są często długotrwałe, kosztowne zabiegi dentystyczne i duży stres.
Wzmacnianie szkliwa i redukcja nadwrażliwości
Fluor wspomaga ponadto remineralizację szkliwa, czyli odbudowę ubytków spowodowanych działaniem kwasów. Fluoryzacja może zmniejszyć nadwrażliwość zębów, szczególnie u dzieci noszących aparaty ortodontyczne.
Fluoryzacja jako element edukacji zdrowotnej w szkole
Programy fluoryzacji w szkołach często łączą się z edukacją na temat prawidłowej higieny jamy ustnej. Dzieci uczą się, jak prawidłowo dbać o zęby, co kształtuje zdrowe nawyki na przyszłość.
➝ Dowiedz się, jak dbać o zęby mleczne.
Zabiegi w placówkach oświatowych mają też na celu zapewnienie dzieciom dostępu do profilaktyki próchnicy, zwłaszcza w obszarach, gdzie występuje ograniczony dostęp do opieki stomatologicznej.
Bezpieczeństwo i możliwe skutki uboczne
Czy fluoryzacja jest bezpieczna dla dzieci?
Zabieg jest bezpieczny, o ile jest przeprowadzany przez wykwalifikowany personel stomatologiczny i zgodnie z zaleceniami. Stosowane preparaty zawierają bezpieczne stężenie fluoru.
Przeczytaj ➝ Leczenie zębów w ciąży. To musisz wiedzieć!
Skutki uboczne i przeciwwskazania do zabiegu
Zbyt duża dawka fluoru może spowodować nudności, wymioty, bóle brzucha i głowy. W rzadkich przypadkach może dojść do reakcji alergicznej na składniki preparatu.
Fluoroza – objawy i zapobieganie
Fluoroza to choroba, która powstaje w wyniku nadmiernego spożycia fluoru w okresie rozwoju zębów. Objawia się białymi lub brązowymi plamami na zębach. Na powierzchni szkliwa mogą pojawić się nadżerki, a szkliwo będzie się kruszyć.
By zapobiec fluorozie należy stosować pasty do zębów z fluorem w odpowiedniej dawce i unikać jej połykania w czasie mycia.
Pasta dla dziecka powinna być z fluorkami i to już od 6. miesiąca życia. Oczywiście w porcji odpowiedniej do wieku, ale powinien on tam być. W sklepach spotkamy wiele past dla dzieci opisanych jako te „bez fluoru”, jednak to niebezpieczny trend. Mało jest źródeł fluoru w otoczeniu dziecka, bo woda w Polsce nie jest fluoryzowana. Trudno sobie też wyobrazić malucha pijącego mocną, czarną herbatę czy jedzącego orzechy lub ryby, a to te produkty zawierają najwięcej tego pierwiastka
– tłumaczy lek. dent. Joanna Lewandowska z Medicover Stomatologia Rzeczypospolitej.
Obecnie dla dzieci zaleca się pastę z fluorkami o stężeniu 1000 ppm od 6. do 36. miesiąca życia, ale w ilości śladowej, czyli wielkości mniej więcej ziarenka ryżu. Dzieci starsze mogą używać więcej pasty, ale nie tyle co dorośli, bo w porcji odpowiadającej wielkości ziarnka grochu. Od 6. roku życia stężenie powinno wynosić 1450 ppm, a pasmo powinno mieć długość między 1 a 2 cm.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących fluoryzacji u dzieci, warto skonsultować się z lekarzem stomatologiem.
Alternatywy i uzupełnienie fluoryzacji
Oprócz fluoryzacji w szkołach istnieją inne metody profilaktyki fluorkowej, które mogą być stosowane alternatywnie.
Fluoryzacja w gabinecie stomatologicznym i lakierowanie zębów
Stomatolog może przeprowadzić fluoryzację zębów za pomocą preparatów o wyższym stężeniu fluoru niż te stosowane w szkołach. Zabieg ten jest szczególnie zalecany dla dzieci z wysokim ryzykiem próchnicy.
Częstotliwość fluoryzacji będzie inna u dzieci i dorosłych. U dzieci może ona być zalecona co trzy miesiące, w formie lakierowania, czyli pokrywania powierzchni zębów lakierem fluorkowym, który jeszcze przez kilka kolejnych godzin uwalnia pierwiastek, wzmacniając szkliwo na miesiące. U dorosłych z kolei to może być raz lub dwa razy w roku, a nawet częściej, co zależy od indywidualnego ryzyka próchnicy i stanu szkliwa
– mówi lek. dent. Agnieszka Juśkiewicz z Medicover Stomatologia Łódź Pomorska.
Rola stomatologa dziecięcego w profilaktyce fluorkowej
Stomatolog dziecięcy ocenia indywidualne ryzyko próchnicy u dziecka i dobiera odpowiednią metodę profilaktyki fluorkowej. Edukuje też rodziców i dzieci na temat prawidłowej higieny jamy ustnej i zdrowej diety. I najważniejsze: monitoruje stan uzębienia dziecka i w razie potrzeby wdraża odpowiednie leczenie.
Fluoryzacja w kontekście systemu opieki zdrowotnej
Znaczenie profilaktyki fluorkowej w zdrowiu publicznym dzieci
Profilaktyka fluorkowa zmniejsza koszty leczenia stomatologicznego, zarówno dla rodzin, jak i systemu opieki zdrowotnej. Do tego jest dostępna dla wszystkich dzieci, niezależnie od ich statusu społeczno-ekonomicznego.
Bibliografia
- Kaczmarek U, Jackowska T, Mielnik Błaszczak M, Jurczak A, Olczak-Kowalczyk D. Indywidualna profilaktyka fluorkowa u dzieci i młodzieży – rekomendacje polskich Ekspertów. Nowa Stomatologia 2019; 24, s. 70-85.
- Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci i młodzieży. Raport w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji Wydział Oceny Technologii Medycznych 2020.
