Jelitówka u dziecka – objawy, leczenie i zapobieganie odwodnieniu
Z tego artykułu dowiesz się:
Jelitówka to jedno z najczęstszych zakażeń żołądkowo-jelitowych u dzieci, które wywołuje u rodziców ogromny niepokój. I choć zazwyczaj nie jest groźna i mija samoistnie, to te obawy są całkowicie zrozumiałe. Sprawdź, kiedy jechać do szpitala i co robić, gdy dziecko wymiotuje i ma biegunkę.
Czym jest jelitówka u dziecka?
Charakterystyka grypy żołądkowej u dzieci
Jelitówka i grypa żołądkowa to terminy, które często są używane wymiennie. Trudno jednoznacznie ocenić, czy dotyczą tej samej choroby, zwłaszcza że lekarze operują specjalistycznym nazewnictwem i mówią o wirusowym lub bakteryjnym zakażeniu układu pokarmowego albo o zaburzeniach żołądkowo-jelitowych.
Na potrzeby tego artykułu będziemy więc posługiwali się pojęciami “jelitówka” i “grypa żołądkowa” wymiennie.
Jakie dzieci są najbardziej narażone?
Jelitówka może dotknąć każdego, ale istnieją grupy osób, które są bardziej narażone na ciężki przebieg choroby lub komplikacje związane z tą infekcją. Są wśród nich dzieci (szczególnie niemowlęta i przedszkolaki), które dopiero uczą się zasad higieny. Do tego bardzo szybko się odwadniają, stąd częściej niż dorośli wymagają dożylnego nawodnienia.
Na ciężki przebieg jelitówki narażone są też osoby starsze (powyżej 65. roku życia), z zaburzoną odpornością, np. po przeszczepach, osoby z HIV, osoby stosujące leki immunosupresyjne, pacjenci onkologiczni poddawani chemioterapii, a także pacjenci z przewlekłymi chorobami układu pokarmowego (np. wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego).
→ Przeczytaj również: Jak zbić gorączkę u dziecka?
Przyczyny jelitówki u dzieci
Najczęstsze wirusy: rotawirusy, norowirusy, adenowirusy
Jelitówka (zakażenie żołądkowo-jelitowe) może być wywołane przez różne wirusy, ale najczęściej są to rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Każdy z tych wirusów ma swoje cechy, które sprawiają, że jelitówka jest wyjątkowo zakaźna i potrafi przebiegać z różnym nasileniem objawów.
Rotawirusy najczęściej atakują małe dzieci (szczególnie poniżej 5. roku życia), choć dorośli także mogą ulec zakażeniu. Infekcja przez nie wywołana objawia się biegunką (niekiedy bardzo intensywną), wymiotami, gorączką i bólem brzucha, które mogą utrzymywać się kilka dni. Zła wiadomość jest taka, że rotawirusy wyróżniają się bardzo wysoką zakaźnością. Łatwo przenoszą się drogą fekalno-oralną (np. przez kontakt z zanieczyszczonymi powierzchniami).
Kiedy objawy jelitówki pojawiają się nagle, można podejrzewać, że doszło do zakażenia norowirusami. W tym przypadku dominujące są bardzo obfite i częste wymioty, biegunka, ból brzucha, niekiedy też gorączka. Objawy te utrzymują się nieco krócej niż w przypadku rotawirusów, bo mogą zacząć słabnąć po 24-48 h od ich wystąpienia. Nie ma szczepionki na norowirusy. Prewencja opiera się głównie na dokładnym myciu rąk oraz unikaniu kontaktu z chorymi.
Mniej zakaźne niż rotawirusy i norowirusy są adenowirusy. W ich przypadku do objawów ze strony układu pokarmowego mogą dołączyć objawy zakażenia dróg oddechowych. Pojawia się gorączka, osłabienie, bóle głowy i bóle brzucha.
→ Dowiedz się więcej: Kiedy rodzicom rodzicom przysługuje opieka nad chorym dzieckiem?
Bakterie i pasożyty wywołujące jelitówkę: Salmonella, Campylobacter, Giardia lamblia, Clostridium difficile
Za objawy jelitówki mogą też odpowiadać bakterie i pasożyty. Przyjrzyjmy się im bliżej.
Salmonella to bakteria Gram-ujemna. Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą pokarmową przez spożycie zakażonego mięsa (zwłaszcza drobiu), jaj, niepasteryzowanych produktów mlecznych lub zanieczyszczonej wody. Objawia się biegunką (często z domieszką krwi lub śluzu), gorączką, bólem brzucha, wymiotami, a także zmęczeniem.
Biegunkę mogą też wywołać pałeczki Campylobacter. Zakażenie najczęściej pochodzi od zanieczyszczonego mięsa (głównie drobiu) oraz mleka niepasteryzowanego. Może również wystąpić przez kontakt z zanieczyszczoną wodą. W kampylobakteriozie występują biegunka (niekiedy z domieszką krwi), ból brzucha (o charakterze skurczowym), gorączka, nudności i wymioty. Objawy zazwyczaj ustępują po 7–10 dniach, ale mogą nawracać.
Campylobacter jest bardzo zakaźny, przenosi się drogą fekalno-oralną, czyli przez nieumyte ręce lub spożycie zakażonego jedzenia.
Pierwotniaki z gatunku Giardia intestinalis odpowiadają za giardiozę (łac. giardiasis) – pasożytniczą chorobę jelita cienkiego. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez spożycie wody lub żywności zawierającej cysty lamblii. Wśród objawów, które bywają niespecyficzne, są bóle brzucha, gorączka, biegunka. Zakażenie może przebiegać bezobjawowo, szczególnie u dzieci.
→ To może Cię zainteresować: Odrobaczanie dzieci – niebezpieczna moda czy konieczność?
Wśród dominujących zakażeń szpitalnych jest Clostridium difficile. Ta gramm dodatnia, beztlenowa laseczka przetrwalnikująca jest też częstą przyczyną biegunek poantybiotykowych.
Objawy jelitówki u dziecka
Typowe symptomy: biegunka, wymioty, gorączka, bóle brzucha
Dla jelitówki, zwłaszcza o etiologii wirusowej, typowa jest biegunka. Może występować w dużych ilościach i przez kilka dni (zwykle 3–7 dni). Częstym objawem są też wymioty, występują zwłaszcza w przypadku norowirusów i rotawirusów. Bywają obfite i mogą prowadzić do odwodnienia. Nierzadko towarzyszą im wzdęcia, skurcze i ból brzucha. Ból może być silny i nagły, a u dzieci prowadzić do wzmożonego płaczu i niepokoju. Może też wiązać się z brakiem apetytu.
W przypadku zakażeń wirusowych często występuje też gorączka.
Zależnie od patogenu, jelitówce mogą towarzyszyć inne objawy,m.in. ból głowy, ból mięśni, ból stawów (w przypadku norowirusów), a także złe samopoczucie.
Objawy wirusowej a bakteryjnej jelitówki
Jelitówka wirusowa rzadko powoduje krwawienie w stolcu. Jeśli krew się pojawi, można podejrzewać, że za infekcję odpowiadają bakterie.
Zakażenie układu pokarmowego wywołane przez bakterie niekiedy wymaga leczenia antybiotykami, w przypadku etiologii wirusowej ustępuje samoistnie. Bakterie wywołują też mniej nasilone wymioty, ale objawy utrzymują się dłużej.
Przy jelitówkach wirusowych częstsze są bóle głowy, zmęczenie, bóle mięśni.
Jak rozpoznać objawy odwodnienia?
Jelitówka u dzieci zazwyczaj wiąże się z biegunką i wymiotami, które mogą prowadzić do szybkiego odwodnienia. U dzieci, szczególnie tych najmłodszych, odwodnienie następuje błyskawicznie, ponieważ ich organizmy zawierają mniej wody niż organizmy dorosłych.
- sucha skóra,
- zapadnięte oczy,
- brak łez przy płaczu,
- zapadnięte ciemiączko (u niemowląt),
- mało moczu (lub jego brak).
Odwodnienie może wymagać hospitalizacji i nawadniania dożylnego.
Diagnostyka jelitówki u dziecka
Kiedy wystarczy wywiad i badanie fizykalne?
W większości przypadków jelitówka u dzieci nie wymaga rutynowego wykonywania badań ani obligatoryjnej wizyty u lekarza. Zazwyczaj rozpoznanie opiera się na charakterystycznych objawach, które stosunkowo łatwo rozpoznać.
Do lekarza należy się zgłosić, kiedy zauważysz pierwsze objawy odwodnienia albo wymioty i/lub biegunka są bardzo częste, silne, a w stolcu zauważysz krew lub śluz. Skonsultuj się ze specjalistą, jeśli oprócz objawów żołądkowo-jelitowych występują inne niepokojące symptomy, np. wysypka, duszności oraz gdy objawy utrzymują się dłużej niż kilka dni i nie widzisz poprawy.
Rola badań kału w rozpoznaniu
W większości przypadków nie ma potrzeby wykonywania rutynowych badań. Lekarz może jednak zlecić badanie kału w celu identyfikacji patogenu (wirusa, bakterii, pasożyta) w sytuacjach, gdy objawy infekcji są ciężkie lub nietypowe, długo się utrzymują, istnieje podejrzenie infekcji bakteryjnej lub pasożytniczej albo występuje ryzyko rozprzestrzeniania się infekcji (np. w placówkach opiekuńczych).
Leczenie jelitówki u dziecka
Podstawowe zasady postępowania
Na większość rodzajów jelitówek nie ma specjalistycznych leków. Leczenie polega głównie na nawadnianiu, odpoczynku i diecie.
Doustne płyny nawadniające i elektrolity
By zapobiec odwodnieniu, które jest głównym zagrożeniem w czasie infekcji żołądkowo-jelitowej, trzeba podawać dziecku odpowiednią ilość płynów. Najlepsze są elektrolity, które zawierają odpowiednią ilość sodu, potasu, glukozy i wody. Szybko uzupełnią utracone płyny i minerały. Można je kupić w aptece, dostępne są w postaci proszku do rozpuszczenia w wodzie.
Odpowiedni poziom nawodnienia pomaga też utrzymać woda. Podawaj ją w małych ilościach, ale często (łyżeczką lub strzykawką co 5-10 minut).
Unikaj podawania napojów gazowanych (mogą podrażniać żołądek i powodować wzdęcia) i soków owocowych.
Probiotyki i diosmektyt – kiedy warto je stosować?
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które w odpowiednich ilościach mają korzystny wpływ na zdrowie. Pomagają przywrócić równowagę mikroflory jelitowej, która może zostać zaburzona przez infekcję wirusową, bakteryjną lub pasożytniczą. Wspierają ponadto odbudowę mikrobiomu jelitowego, odbudowują barierę jelitową i regulują pracę jelit. Trzeba jednak uczciwie zaznaczyć, że korzyści ze stosowania probiotyków w biegunkach infekcyjnych wciąż są przedmiotem dyskusji. Tylko dla szczepów Saccharomyces boulardi wykazano skuteczność w zapobieganiu biegunkom związanym z infekcją Clostridium difficile.
Z kolei diosmektyt to minerał (rodzaj glinki), który działa jako adsorbent. Wiąże toksyny, bakterie, wirusy i inne szkodliwe substancje w przewodzie pokarmowym, zapobiegając ich wchłanianiu do organizmu. Chroni błonę śluzową jelit przed uszkodzeniami. Zmniejsza też stan zapalny w jelitach i wspomaga regenerację ściany jelitowej. Warto go stosować przy biegunkach i zatruciach pokarmowych.
Diosmektyt (np. Smecta) dostępny jest w postaci proszku, który należy rozpuścić w wodzie. Stosuje się go w zależności od wagi i wieku pacjenta. Jest bezpieczny (także dla dzieci od 2. roku życia) i może być stosowany jako uzupełnienie doustnej terapii nawadniającej.
Znaczenie mleka matki w leczeniu niemowląt
Jeśli dziecko ma jelitówkę, a karmisz je piersią, kontynuuj podawanie swojego mleka. Dostarcza płynów i elektrolitów (takich jak sód i potas), które zapobiegają odwodnieniu. Zawiera też przeciwciała, które pomagają dziecku w walce z infekcją i wspierają układ odpornościowy.
Karmienie piersią daje dziecku naturalną ochronę przed infekcjami, co jest szczególnie ważne, gdy dziecko ma jelitówkę wywołaną przez wirusy lub bakterie. Wspiera rozwój zdrowych bakterii probiotycznych w jelitach dziecka, co może pomóc w regeneracji mikroflory jelitowej po infekcji i zmniejszyć ryzyko kolejnych zaburzeń trawiennych.
Mleko matki jest najlepiej przyswajalnym źródłem płynów i składników odżywczych, co sprawia, że jest bezpieczne i korzystne, zwłaszcza w czasie, gdy dziecko nie chce jeść ani pić innych płynów.
Jeśli dziecko nie chce pić dużych ilości na raz, podawaj mleko w mniejszych porcjach, ale częściej, aby nie przeciążyć żołądka i ułatwić trawienie.
Dieta i domowe sposoby wspomagające leczenie
Co podawać dziecku przy jelitówce?
Pierwszym i najważniejszym krokiem jest nawadnianie. Ważne jest, aby dziecko piło regularnie, nawet jeśli nie ma apetytu.
Po nawodnieniu, w miarę ustępowania objawów, wprowadzaj lekkostrawną dietę. Odpowiednie będą banany, sucharki, gotowany na wodzie ryż, gotowane na parze ziemniaki i marchewka.
W przypadku biegunki i wymiotów zastosowanie znajduje dieta BRAT (Banan, Ryż, Apfel, Toast). Składa się z pokarmów łatwych do strawienia, które pomagają złagodzić objawy jelitówki: bananów (pomagają regulować konsystencję stolca), ryżu, jabłek (najlepiej w postaci puree) i tostów (bez masła).
Gdy objawy jelitówki zaczną ustępować, możesz stopniowo zacząć podawać gotowane jajka (np. jajko na twardo lub jajecznica na parze),, chude mięso (np. gotowany indyk lub kurczak) i twaróg (lekko odtłuszczony). Unikaj tłustych potraw, dużych ilości nabiału, słodyczy, surowych warzyw i owoców (oprócz bananów) i mocnej herbaty.
Pozwól, by dziecko jadło, gdy poczuje się dobrze. Nie zmuszaj go do obfitych posiłków.
Odwodnienie u dziecka – jak zapobiegać i kiedy do szpitala?
Odwodnienie jest najpoważniejszym zagrożeniem związanym z jelitówką, zwłaszcza u dzieci, osób starszych i osób z osłabionym układem odpornościowym.
Objawy odwodnienia wymagające interwencji
Objawy odwodnienia to:
- sucha skóra i błony śluzowe,
- zapadnięte oczy i ciemiączko (u niemowląt),
- zaburzenia oddawania moczu (np. brak moczu przez 6–8 godzin),
- senność, rozdrażnienie, zawroty głowy,
- brak łez przy płaczu,
- zmniejszenie elastyczności skóry (skóra nie wraca do pierwotnego kształtu po ściśnięciu).
Niemowlęta i małe dzieci są bardziej podatne na odwodnienie, które może wystąpić bardzo szybko w wyniku częstych wymiotów i biegunki. Jeśli nie możesz skutecznie nawadniać dziecka doustnie (ze względu na częste wymioty), jedź z dzieckiem do szpitala.
Kiedy konieczna jest hospitalizacja?
Pobyt w szpitalu przy jelitówce jest konieczny, gdy objawy są ciężkie i występuje ryzyko powikłań, np. odwodnienia lub zaburzeń elektrolitowych (np. spadek poziomu potasu, sodu, wapnia).
Zgłoś się do szpitala, gdy dziecko słabnie, nie chce pić, zwraca każdy łyk wody lub ma nieregularne bicie serca i drżą mu mięśnie. Hospitalizacja może też być konieczna, gdy zauważysz krew w wymiotach lub stolcu, bo objawy te mogą wskazywać na poważną infekcję bakteryjną lub uszkodzenie przewodu pokarmowego, co wymaga badań i leczenia (najczęściej antybiotykami).
Czas trwania i przebieg jelitówki
Ile trwa jelitówka u dziecka?
Wirusowe jelitówki zwykle trwają od 1 do 3 dni, ale mogą wydłużyć się do 5–7 dni, zwłaszcza w przypadku silnych objawów. Z kolei bakterie powodujące jelitówkę mogą powodować długotrwałą biegunkę (od 3 do 7 dni, czasem dłużej), która może być krwawa. Pasożytnicza jelitówka (np. zakażenie Giardia lamblia) może trwać od kilku dni do kilku tygodni, w zależności od tego, jak długo pasożyt przetrwa w organizmie. Objawy mogą pojawiać się stopniowo i utrzymywać się przez kilka tygodni.
Jak długo dziecko może zarażać?
Jelitówka, zwłaszcza ta wywołana przez rotawirusy czy norowirusy, jest bardzo zakaźna. Dzieci w grupach (przedszkola, żłobki) łatwo mogą się nawzajem zarażać. Zakażenie przenosi się drogą fekalno-oralną, przez kontakt z zanieczyszczonymi powierzchniami, zabawkami, rękami czy jedzeniem.
Profilaktyka jelitówki u dzieci
Szczepienie przeciw rotawirusom – dla kogo i kiedy?
Istnieją dwie szczepionki na rotawirusy: Rotarix i RotaTeq. Obie są doustne. Zwykle obejmuje 2-3 dawki: pierwsza dawka w 6–12 tygodniu życia, kolejne dawki w odstępie 4–8 tygodni. Ważne jest, aby szczepienie rozpocząć przed ukończeniem przez dziecko 24 tygodni życia, ponieważ po tym wieku szczepienie jest mniej skuteczne.
To może Cię zainteresować → Szczepienia – temat, który dzieli, porusza i niepokoi
Szczepionka rotawirusowa zawiera osłabione wirusy. Po zaszczepieniu, organizm wytwarza przeciwciała, które chronią przed zakażeniem. To zmniejsza ryzyko zakażenia rotawirusem (szczególnie u niemowląt i małych dzieci, które są najbardziej narażone na ciężki przebieg choroby) oraz hospitalizacji związanej z ciężkim odwodnieniem spowodowanym biegunką i wymiotami.
Szczepionka nie chroni w pełni przed zachorowaniem, ale jeśli dojdzie do zakażenia, zmniejsza czas trwania objawów oraz nasilenie infekcji.
Dzięki szczepieniom liczba przypadków rotawirusów w szpitalach znacząco spadła, a dzieci chorują na rotawirusy w łagodniejszej formie.
Znaczenie higieny w zapobieganiu zakażeniom
Regularne mycie rąk to najważniejszy sposób zapobiegania zakażeniom. Ręce są głównym źródłem przenoszenia wirusów i bakterii. Ucz dziecko i przypominaj, że ręce myje się przed jedzeniem, po wizycie w toalecie, po zabawie na świeżym powietrzu, po kontakcie ze zwierzętami (przez 20 sekund, z użyciem mydła i ciepłej wody).
Kupując jedzenie w restauracjach czy jadąc na wakacje, upewnij się, że żywność jest odpowiednio przygotowana i przechowywana. Dokładnie myj owoce i warzywa, szczególnie te spożywane na surowo. Unikaj picia nieprzegotowanej wody lub wody z niepewnych źródeł (np. woda ze strumieni czy wody pitne w krajach o niskim standardzie higieny).
Regularnie sprzątaj i dezynfekuj smoczki, butelki oraz zabawki.
Pielęgnacja dziecka podczas jelitówki
Jak dbać o skórę przy biegunce?
Unikaj szorstkich papierów toaletowych. Zamiast tego używaj miękkich, wilgotnych chusteczek, które nie zawierają alkoholu ani zapachów. Wybieraj chusteczki hipoalergiczne do pielęgnacji wrażliwych okolic. Po każdym wypróżnieniu możesz przemywać okolice odbytu ciepłą wodą, najlepiej bez mydła, które może wysuszać skórę.
W razie potrzeby sięgnij po maść z cynkiem (np. Sudocrem, Bepanthen), które pomagają ochronić skórę, tworząc barierę ochronną przed podrażnieniem. Pomogą też kremy nawilżające, np. z aloesem lub masłem shea (nawilżają skórę i przyspieszają jej regenerację).
Dbaj o higienę, ale delikatnie
Unikaj silnych detergentów, które mogą podrażniać skórę w okolicach odbytu (np. perfumowanych mydeł, żeli do kąpieli). Staraj się również nie zakładać dziecku zbyt obcisłej bielizny, która może podrażniać skórę. Regularnie zmieniaj pieluchę i stosuj maści ochronne.
