Objawy wyrostka u dziecka: jak rozpoznać i co robić?
Z tego artykułu dowiesz się:
Objawy wyrostka u dziecka mogą być niespecyficzne. W przeciwieństwie do dorosłych, u których typowym objawem jest nagły, ostry ból w prawym dolnym kwadrancie brzucha, u dzieci ból może być rozlany, początkowo zlokalizowany wokół pępka, a dopiero później przesuwać się w kierunku prawego dołu biodrowego. Mogą mu towarzyszyć brak apetytu, nudności, wymioty, gorączka, biegunka lub zaparcia, czyli symptomy, które łatwo pomylić z grypą żołądkową lub infekcją dróg moczowych.
Najczęstsze objawy zapalenia wyrostka u dzieci
Ból brzucha w prawym dole biodrowym
To najbardziej charakterystyczny i często pierwszy objaw zapalenia wyrostka robaczkowego. U dzieci ból brzucha często zaczyna się w okolicy pępka i stopniowo przemieszcza się do prawego dolnego kwadrantu brzucha. Może być tępy, narastający, a przy poruszaniu, kaszlu czy ucisku – ostry i nasilony. Dziecko może unikać chodzenia, zginać się w pół lub nie chcieć się ruszać z powodu dolegliwości.
→ Przeczytaj również: Bilanse dziecka – 7 faktów, które powinien znać każdy rodzic
Gorączka, nudności i wymioty
Gorączka przy zapaleniu wyrostka u dzieci zwykle pojawia się w późniejszym etapie choroby i jest umiarkowana (38–38,5°C). U młodszych dzieci może być wyższa i występować wcześniej.
Choć sama gorączka nie jest charakterystyczna tylko dla wyrostka, w połączeniu z bólem brzucha i innymi objawami powinna wzbudzić czujność rodzica.
→ Sprawdź, jak zbić gorączkę u dziecka
Inne symptomy zapalenia wyrostka to nudności i wymioty, które mogą wystąpić jeszcze zanim pojawi się ból brzucha. Dziecko może narzekać, że „mu niedobrze”, odmawia jedzenia i wydaje się osłabione. To efekt podrażnienia układu pokarmowego i reakcji organizmu na stan zapalny.
Jeśli wymioty są uporczywe i towarzyszą im objawy odwodnienia, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Wymioty mogą być mylące, bo przypominają infekcję żołądkowo-jelitową (tzw. jelitówkę), dlatego bardzo ważne jest obserwowanie ich w kontekście innych objawów.
Brak apetytu i osłabienie
To często pierwszy objaw zapalenia wyrostka u najmłodszych. Brak apetytu rzadko występuje jako jedyny symptom, ale kiedy towarzyszą mu silny ból brzucha, nudności czy gorączka, należy skonsultować się z lekarzem.
Szybkie rozpoznanie i reakcja na wystąpienie objawów zapalenia znacząco zmniejszają ryzyko powikłań.
Objawy otrzewnowe: objaw Blumberga, Jaworskiego i Rovsinga
Objaw Blumberga
Polega na nagłym nasileniu bólu po gwałtownym oderwaniu ręki uciskającej powłoki brzuszne w miejscu bólu (najczęściej prawy dół biodrowy). Dzieje się tak, ponieważ szybkie „puszczenie” ucisku powoduje rozciągnięcie otrzewnej, która w stanie zapalnym jest silnie uwrażliwiona. Dodatni objaw Blumberga sugeruje podrażnienie otrzewnej.
→ Przeczytaj także: Zasiłek opiekuńczy na dziecko w 2025 roku: komu przysługuje, ile wynosi i jak go uzyskać
Objaw Jaworskiego
Występuje, gdy podczas ucisku w okolicy wyrostka (prawy dół biodrowy), lekarz unosi wyprostowaną nogę dziecka do góry (lub prosi pacjenta o jej uniesienie), co nasila ból. Dodatni objaw Jaworskiego wskazuje na podrażnienie mięśnia lędźwiowego, który przebiega w pobliżu wyrostka.
Objaw Rovsinga
Polega na ucisku lewej strony jamy brzusznej (lewego dołu biodrowego), co powoduje ból po stronie prawej (tam, gdzie wyrostek). Tłumaczy się to przemieszczaniem gazów i wzrostem ciśnienia w jelicie grubym, co pośrednio podrażnia zapalnie zmieniony wyrostek i otrzewną.
Ostre i przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego
Objawy ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego rozwija się gwałtownie i wymaga szybkiej interwencji chirurgicznej. Objawy narastają w ciągu kilku godzin i są to najczęściej:
- ból brzucha: początkowo wokół pępka, z czasem lokalizujący się w prawym dole biodrowym,
- tkliwość przy dotyku,
- stan podgorączkowy (zwykle 37,5–38,5°C),
- nudności i wymioty,
- brak apetytu,
- zaparcia lub biegunka,
- niechęć do poruszania się, skulona pozycja ciała, apatia.
Objawy przewlekłego zapalenia wyrostka u dzieci
Łagodniejsze są objawy przewlekłego zapalenia, ale mogą nawracać przez tygodnie lub miesiące. Niepokój powinny wzbudzić:
- tępy, okresowo nawracający ból brzucha (często w prawym dole biodrowym),
- uczucie dyskomfortu lub „ciągnięcia” w jamie brzusznej,
- czasem nudności lub wzdęcia,
- niekiedy stan podgorączkowy.
Flegmoidalne zapalenie wyrostka robaczkowego (inaczej zapalenie ropowicze) to jedna z postaci ostrego zapalenia, w której dochodzi do nasilonego, rozlanego stanu zapalnego obejmującego całą ścianę wyrostka. W tej fazie wyrostek jest obrzęknięty, zaczerwieniony, pogrubiały i bardzo bolesny, ale jeszcze nie doszło do jego perforacji (pęknięcia).
Nietypowe objawy u dzieci i noworodków
U najmłodszych dzieci, a zwłaszcza noworodków i niemowląt, symptomy zapalenia wyrostka mogą być nietypowe i trudne do uchwycenia. To grupa szczególnego ryzyka, ponieważ diagnoza bywa opóźniona, a przebieg choroby gwałtowny.
U niemowląt objawy wyrostka mogą obejmować:
- ogólne rozdrażnienie, płaczliwość,
- brak łaknienia i niechęć do ssania,
- wymioty,
- wzdęcie brzucha, napięte powłoki brzuszne,
- gorączka lub hipotermia,
- osłabiona reakcja na bodźce,
- objawy przypominające infekcję dróg moczowych lub grypę żołądkową.
Bardzo rzadkie, ale możliwe u dzieci jest bezobjawowe zapalenie wyrostka robaczkowego, choć bardziej trafnym określeniem byłoby skąpoobjawowe lub nietypowe zapalenie. U najmłodszych dzieci, niemowląt czy noworodków objawy mogą być tak niecharakterystyczne lub słabo wyrażone, że trudno je jednoznacznie powiązać z wyrostkiem.
W praktyce więc „bezobjawowe” zapalenie wyrostka najczęściej okazuje się takim, które miało objawy, ale trudne do uchwycenia lub nietypowe dla wieku dziecka.
Diagnostyka zapalenia wyrostka u dzieci
Rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci bywa trudne, zwłaszcza u najmłodszych pacjentów. Dlatego w procesie diagnostycznym wykorzystuje się połączenie badania klinicznego, testów laboratoryjnych, badań obrazowych oraz skal oceny ryzyka.
Badania obrazowe: USG i tomografia komputerowa
USG jamy brzusznej to pierwsze badanie obrazowe z wyboru u dzieci podejrzewanych o zapalenie wyrostka robaczkowego. Jest metodą bezinwazyjną, całkowicie bezpieczną i pozbawioną promieniowania.
USG może wykazać obecność pogrubiałego, niepodającego się uciskowi wyrostka robaczkowego, a także płyn w jamie brzusznej czy ropień okołowyrostkowy.
W przypadkach, gdy wynik USG jest niejednoznaczny, a objawy kliniczne wskazują na zaawansowane zapalenie, pomocna bywa tomografia komputerowa (TK). To bardzo czułe i swoiste badanie obrazowe, pozwalające precyzyjnie ocenić stan wyrostka i ewentualne powikłania.
Ze względu na obecność promieniowania jonizującego, tomografię stosuje się u dzieci ostrożnie i wyłącznie wtedy, gdy inne metody nie dają rozstrzygających informacji.
Badania laboratoryjne: morfologia, CRP i prokalcytonina
Diagnostyka zapalenia wyrostka robaczkowego obejmuje też badania laboratoryjne, w tym morfologię krwi, oznaczenie CRP oraz poziomu prokalcytoniny. W morfologii krwi często obserwuje się leukocytozę, czyli podwyższoną liczbę białych krwinek, szczególnie neutrofili, co sugeruje obecność stanu zapalnego. Nie jest to jednak wynik typowy wyłącznie dla zapalenia wyrostka, dlatego jego interpretacja musi być zawsze osadzona w kontekście objawów klinicznych.
CRP, czyli białko C-reaktywne, rośnie w odpowiedzi na aktywne zapalenie i może być pomocne nie tylko w rozpoznaniu, ale także w monitorowaniu postępu choroby oraz w podejmowaniu decyzji terapeutycznych. Z kolei prokalcytonina (PCT) to bardziej zaawansowany marker, wykorzystywany zwłaszcza w przypadkach podejrzenia rozległego zakażenia lub sepsy. Jej podwyższone wartości mogą wskazywać na cięższy przebieg zapalenia, np. w sytuacji, gdy doszło do perforacji wyrostka.
Skale oceny ryzyka: Alvarado, PAS i pARC
Skale kliniczne stanowią cenne narzędzie w ocenie prawdopodobieństwa zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci i pomagają lekarzom podjąć decyzję, czy konieczne jest wykonanie dodatkowych badań obrazowych lub interwencja chirurgiczna.
Jedną z najczęściej stosowanych jest skala Alvarado (znana też jako MANTRELS), która opiera się na punktacji przypisanej objawom takim jak ból w prawym dole biodrowym, wymioty, gorączka czy leukocytoza. Jest szczególnie przydatna w ocenie starszych dzieci i dorosłych. Z myślą o młodszych pacjentach opracowano Pediatric Appendicitis Score (PAS) – zmodyfikowaną wersję Alvarado, uwzględniającą specyfikę objawów dziecięcych oraz wyniki badań laboratoryjnych. Coraz częściej stosuje się także pARC, czyli pediatric Appendicitis Risk Calculator – zaawansowany kalkulator ryzyka opracowany na podstawie dużych analiz populacyjnych. Narzędzie to pozwala na precyzyjniejszą ocenę ryzyka i ograniczenie liczby niepotrzebnych badań obrazowych lub zabiegów.
Różnicowanie objawów i choroby o podobnym przebiegu
W diagnostyce zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci istotne jest dokładne różnicowanie z innymi schorzeniami, które mogą dawać podobne objawy.
Zakażenie układu moczowego (ZUM)
Zakażenie układu moczowego (ZUM) to jedna z najczęstszych przyczyn bólu brzucha u dzieci, często mylona z zapaleniem wyrostka robaczkowego, zwłaszcza gdy towarzyszy jej gorączka, nudności i ogólne osłabienie. Objawy ZUM mogą obejmować również pieczenie przy oddawaniu moczu, częstomocz lub zmętnienie moczu, ale u młodszych dzieci bywa, że dolegliwości są niespecyficzne.
Inne przyczyny ostrego bólu brzucha u dzieci
Inne przyczyny ostrego bólu brzucha to m.in. infekcje wirusowe przewodu pokarmowego, zapalenie węzłów chłonnych w jamie brzusznej, skręt jelit, zapalenie przydatków u dziewcząt czy też nietolerancje pokarmowe.
Powikłania nieleczonego zapalenia wyrostka
Nieleczone zapalenie wyrostka robaczkowego może prowadzić do poważnych powikłań. Najczęstszym i najbardziej niebezpiecznym z nich jest perforacja, czyli pęknięcie wyrostka, które skutkuje przedostaniem się treści jelitowej do jamy brzusznej. To z kolei może prowadzić do rozlanego zapalenia otrzewnej – ciężkiego stanu wymagającego natychmiastowej interwencji chirurgicznej i leczenia antybiotykami.
W zaawansowanych przypadkach może dojść do powstania ropni wewnątrzbrzusznych, posocznicy (sepsy), a także niewydolności wielonarządowej.
Szybkie rozpoznanie i reakcja na wystąpienie objawów zapalenia znacząco zmniejszają ryzyko powikłań.
Przyczyny zapalenia wyrostka u dzieci
Kamienie kałowe i pasożyty jelitowe
Kamienie kałowe, zwane również koprolitami, to jedne z najczęstszych przyczyn zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci. Powstają z zagęszczonej masy kałowej, która zatyka światło wyrostka, uniemożliwiając odpływ jego zawartości. Zaleganie tej treści sprzyja namnażaniu bakterii, prowadząc do rozwoju stanu zapalnego.
Rzadziej, ale również możliwą przyczyną są pasożyty jelitowe – najczęściej owsiki – które mogą mechanicznie blokować ujście wyrostka lub wywoływać miejscową reakcję zapalną.
Powiększone węzły chłonne po infekcjach
Taka reakcja najczęściej występuje po przebytych infekcjach wirusowych, np. grypie, przeziębieniu czy zakażeniach górnych dróg oddechowych. Obrzęk tkanki limfatycznej może uciskać wyrostek od zewnątrz lub prowadzić do jego niedrożności, co sprzyja zaleganiu treści i namnażaniu bakterii.
Choć sam obrzęk węzłów nie zawsze prowadzi do pełnoobjawowego zapalenia, może stanowić czynnik inicjujący proces zapalny, szczególnie u dzieci z predyspozycją anatomiczną lub osłabioną odpornością.
Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci
Wyleczenie zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci – choć dla rodziców może być momentem pełnym stresu i niepokoju – w zdecydowanej większości przypadków kończy się pełnym powrotem do zdrowia. Dzisiejsza medycyna dysponuje nowoczesnymi, bezpiecznymi metodami leczenia, a doświadczeni chirurdzy dziecięcy potrafią skutecznie i szybko pomóc nawet w trudniejszych przypadkach.
Operacja wyrostka robaczkowego jest rutynowa, a dzieci zwykle bardzo dobrze ją znoszą i zaskakująco szybko wracają do formy. Już po kilku dniach mogą się bawić i odzyskują apetyt.
Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci najczęściej wymaga interwencji chirurgicznej. Standardową metodą jest appendektomia, czyli usunięcie wyrostka robaczkowego (najczęściej jest to zabieg laparoskopowy).
Metody leczenia zapalenia wyrostka: laparoskopia i laparotomia
Laparoskopia i laparotomia to dwie główne metody chirurgicznego leczenia zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci. Laparoskopia jest techniką małoinwazyjną. Polega na wykonaniu kilku niewielkich nacięć w powłokach brzusznych, przez które wprowadza się kamerę i narzędzia chirurgiczne.
Laparoskopowe leczenie zapalenia wyrostka jest mniej obciążające, wiąże się z mniejszym bólem pooperacyjnym, krótszym pobytem w szpitalu i szybszym powrotem dziecka do pełnej aktywności.
Zabieg tradycyjny (laparotomia) polega na otwarciu jamy brzusznej i jest stosowany rzadziej, zazwyczaj w przypadkach powikłanych. Sięga się po nią wtedy, gdy metoda laparoskopowa okazuje się niewystarczająca lub niemożliwa do przeprowadzenia.
Dieta po operacji wyrostka robaczkowego u dzieci
Bezpośrednio po zabiegu dziecko zwykle przez kilka godzin pozostaje na czczo, a następnie stopniowo wprowadza się płyny – najpierw wodę, herbatę czy lekkie buliony.
Jeśli nie występują nudności ani wymioty, można włączyć kolejne posiłki. Dieta lekkostrawna dla dziecka obejmuje m.in. kleik ryżowy, gotowane warzywa, puree ziemniaczane czy chude mięso z kurczaka.
W kolejnych dniach dieta może być coraz bardziej urozmaicona, z zachowaniem zasad łagodnego odżywiania. Unika się tłustych, smażonych i wzdymających potraw.
Co robić w przypadku podejrzenia zapalenia wyrostka?
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Do lekarza należy zgłosić się niezwłocznie, jeśli pojawi się silny ból brzucha – szczególnie w okolicy pępka lub prawego dołu biodrowego – który nasila się z czasem, towarzyszy mu gorączka, nudności, wymioty, brak apetytu czy nietypowe zmiany w zachowaniu dziecka (np. apatia, trudności w poruszaniu się).
Takie objawy mogą wskazywać na rozwijający się stan zapalny, który wymaga pilnej diagnostyki.
Czego unikać przed postawieniem diagnozy?
Przed postawieniem diagnozy należy unikać podawania dziecku silnych leków przeciwbólowych, środków przeczyszczających czy jedzenia. Mogą one zamazać obraz kliniczny lub pogorszyć stan zdrowia, np. przyspieszyć perforację wyrostka. Nie należy też ogrzewać bolącego miejsca.
Do czasu badania najlepiej zapewnić dziecku spokój i niezwłocznie udać się do szpitala lub poradni, gdzie lekarz oceni objawy i zleci odpowiednie badania.
Jak zapobiegać zapaleniu wyrostka u dzieci?
Czy można uniknąć zachorowania?
Zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci zwykle pojawia się nagle i trudno mu całkowicie zapobiec, ponieważ jego przyczyny często mają charakter mechaniczny (np. zatkanie światła wyrostka przez kamień kałowy czy obrzęk limfatyczny).
Nie istnieje jedna skuteczna metoda zapobiegania, jednak zdrowa, zbilansowana dieta bogata w błonnik (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty) może wspomagać prawidłową pracę jelit i zmniejszać ryzyko powstawania koprolitów.
Bibliografia
- Sz. Tobor, G. Kudela, K. Korecka, T. Koszutski, L. Hyla-Klekot, Samoistne wyleczenie w niepowikłanym zapaleniu wyrostka robaczkowego, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2020, 16(3), s.. 285–288.
- U. Grata-Borkowska, D. Pokorna-Kałwak, A. Mastalerz-Migas, Bóle brzucha u dzieci – diagnostyka różnicowa i postępowanie terapeutyczne w POZ, Lekarz POZ 2016, nr 2, s. 151-155
- T. Janowicz, Ocena porównawcza metody klasycznej i laparoskopowej leczenia operacyjnego ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci. Doświadczenia jednego ośrodka., Podyplomowe Niestacjonarne Studium Metodologii Badao Naukowych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2015.
- A. Chwarścianek, A. Skórzewski, M. Jagielski, M. Jackowski, Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Omówienie aktualnego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego, Medical Forum 2024, t. 2, nr 2, s. 9-17.
- M. Podymniak-Grzeszkowska, Ostry brzuch – zakażenie układu moczowego czy zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci?, [https://forumpediatrii.pl/artykul/ostry-brzuch-zakazenie-ukladu-moczowego-czy-zapalenie-wyrostka-robaczkowego-u-dzieci, dostęp: 27.05.2025 r.]
