Ospa u dzieci – jak się ją leczy? Najnowsze wytyczne
Z tego artykułu dowiesz się:
Ospa u dzieci, mimo że postrzegana jest jako choroba niegroźna, każdego roku jest przyczyną ok. 800-1150 hospitalizacji. Jest też bardzo uciążliwa i wymaga odpowiedniego leczenia. Jak zmieniło się ono na przestrzeni lat? I dlaczego ospy nie wolno bagatelizować?
Ospa wietrzna u dzieci
Ospa wietrzna, choć bywa trywializowana, należy do najbardziej zakaźnych chorób infekcyjnych u najmłodszych. Za jej rozwój odpowiedzialne jest pierwotne zakażenie wirusem Varicella zoster (VZV), który jest również czynnikiem epidemiologicznym półpaśca (Vhold). Wirus charakteryzuje się bardzo dużą zakaźnością (90 proc.).
→ Przeczytaj również: Jak zbić gorączkę u dziecka?
Do zakażenia wirusem ospy dochodzi drogą kropelkową lub bezpośrednio przez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami. VZV przedostaje się do krwi, namnaża w węzłach chłonnych. Okres inkubacji wynosi 10-14 dni. Ale uwaga: osoba chora na ospę zaraża już 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki (zaraża do czasu przyschnięcia wszystkich wykwitów).
→ Dowiedz się więcej: Kiedy rodzicom rodzicom przysługuje opieka nad chorym dzieckiem?
Ospa to jedna z lepiej opisanych chorób. Pierwsze informacje na jej temat pochodzą z IX wieku z okolic Persji. Do Europy wirus ospy dotarł w XIV wieku, a 200 lat później – do Ameryki. W Polsce rocznie choruje ok. 160‑190 tys. osób, przede wszystkim dzieci między 4. a 9. rokiem życia. Szczyt zachorowań przypada na późną zimę i wczesną wiosnę (luty-kwiecień). Co kilka lat lekarze obserwują okresowe epidemie ospy.
Objawy ospy u dzieci
Ospa cechuje się bardzo dużą zakaźnością. Na początku choroba przypomina zwykłą infekcję wirusową, której objawy utrzymują się 2-3 dni. Mogą pojawić się:
- osłabienie,
- brak apetytu,
- stan podgorączkowy lub gorączka,
- zapalenie gardła,
- nieżyt nosa,
- ból głowy.
Następnie pojawia się wysypka, której obraz zmienia się następująco: drobne plamki – grudki – pęcherzyki – suche strupki. Zmiany skórne są widoczne na całym ciele, również na owłosionej skórze głowy, w uszach i na śluzówkach. Bardzo mocno swędzą, co stanowi jeden z bardziej uciążliwych objawów ospy. Może im towarzyszyć gorączka (pojawia się najczęściej tak długo, jak pojawiają się nowe wykwity), zmęczenie i ból mięśni.
Jak rozpoznaje się ospę?
Ospa ma na tyle charakterystyczny zespół objawów, że łatwo ją rozpoznać. Diagnoza jest niemal pewna w sytuacji, gdy w przedszkolu lub u rodzeństwa wykryto przypadki zakażenia. W przypadkach, które budzą wątpliwość lub gdy choroba ma bardzo ostry przebieg wykonuje się testy immunoenzymatyczne wykrywające przeciwciała IgM i IgG, a także izolację wirusa z płynu ze zmian skórnych pacjenta. Możliwe jest też wykonanie badania metodą PCR w celu wykrycia materiału genetycznego wirusa.
Powikłania ospy
Ospa przez wiele osób jest postrzegana jako choroba wieku dziecięcego, która nie daje żadnych powikłań. Nic bardziej mylnego! Rocznie z taką diagnozą w szpitalu leczonych jest 800 – 1150 osób, z czego 2-3 umierają. Jest też spory odsetek chorych, u których pojawiają się powikłania ospy. Najczęściej są to osoby dorosłe, nastolatkowie oraz dzieci z upośledzeniem odporności lub chorobami nowotworowymi. Ciężej ospę mogą też przechodzić dzieci z chorobami skóry, np. atopowym lub łojotokowym zapaleniem skóry.
Wśród powikłań ospy najczęściej występują:
- nadkażenia bakteryjne wywołane głównie przez paciorkowce grupy A oraz gronkowca złocistego (nacieki zapalne, ropnie, martwicze zapalenie powięzi),
- zapalenie płuc i oskrzeli,
- zapalenie ucha środkowego,
- zapalenie mózgu,
- zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych,
- odwodnienie (jeśli wykwity pojawią się w jamie ustnej, dziecko może odmawiać jedzenia i picia).
Najczęstszym powikłaniem ospy są nadkażenia bakteryjne, które w wielu przypadkach są spowodowane nieprawidłową pielęgnacją skóry w czasie choroby. Jak zatem dbać o małego pacjenta?
Leczenie ospy i pielęgnacja skóry
- Zaleca się codzienną, bardzo krótką kąpiel (do wody można dodać kilka kryształków nadmanganianu potasu; woda powinna być różowa). Skórę należy osuszać delikatnie, bez pocierania.
- By obniżyć gorączkę podaje się leki przeciwgorączkowe (paracetamol).
- U dzieci, które są narażone na ciężki przebieg choroby, a także u osób dorosłych stosuje się lek przeciwwirusowy – acyklowir (im szybciej, tym lepiej).
- Z ostrożnością należy stosować preparaty do stosowania miejscowego (wysuszające, przeciwświądowe). Pudry i papki mogą zwiększać ryzyko wtórnego zakażenia bakteryjnego wykwitów.
- By zminimalizować świąd, lekarz może zdecydować o podaniu leku przeciwhistaminowego, który pomoże go zredukować.
- Zaleca się obcinanie paznokci chorego dziecka na krótko oraz częstą zmianę bielizny i pościeli.
Ospa a ibuprofen
Pamiętaj, by dziecku choremu na ospę nie podawać ibuprofenu. Jest to jeden z preparatów należący do niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które w przypadku ospy mogą zwiększać ryzyko nadkażeń bakteryjnych. Dzieciom do 12. roku życia nie podaje się również kwasu acetylosalicylowego (ryzyko rozwoju zespołu Reye’a).
Ospa a półpasiec
W zdecydowanej większości przypadków przechorowanie ospy daje odporność na całe życie. Wirus VZV pozostaje w komórkach zwojowych korzeni grzbietowych w postaci latentnej (ukrytej, bezobjawowej). W sprzyjających warunkach, np. w wyniku upośledzenia odporności, dochodzi do reaktywacji wirusa, który prowadzi do rozwoju półpaśca. Objawem choroby jest pęcherzykowa wysypka na obszarze unerwionym przez uszkodzony zwój. Półpaśca nie wolno bagatelizować. To poważna choroba, która może prowadzić do wielu powikłań, zwłaszcza u osób starszych i z osłabioną odpornością.
Szczepienie przeciwko ospie
Przed ospą wietrzną może ochronić szczepienie ujęte jako zalecane w kalendarzu szczepień ochronnych. Szczepionka zawiera żywy, osłabiony (atenuowany) szczep wirusa. Bardzo rzadko powoduje poronną postać ospy wietrznej. Podaje się dwie dawki szczepionki w odstępie co najmniej 6 tygodni.
Szczepienie przeciwko ospie jest w Polsce obowiązkowe (bezpłatne) tylko dla wąskiej grupy pacjentów wysokiego ryzyka:
- dzieci powyżej 12. roku życia z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażonych HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią oraz dzieci do ukończenia 12. roku życia z otoczenia osób wymienionych wcześniej, które nie chorowały na ospę wietrzną;
- dzieci narażone na zakażenie ze względów środowiskowych (m.in. uczęszczające do żłobka).
Szczepienie przeciwko ospie zaleca się też kobietom planującym ciążę, które nie przechodziły ospy i nie zostały na nią zaszczepione.
Szczepionkę można podać również po ekspozycji na ospę wietrzną. Podana w ciągu 3 dni od kontaktu z osobą chorą w 90 proc. zabezpiecza przed rozwojem choroby lub znacznie łagodzi jej przebieg.
Ospa party nadal trendy
W świadomości wielu osób ospa to choroba, którą po prostu trzeba przebyć w wieku dziecięcym. Kilka lat temu w Stanach Zjednoczonych popularne stały się ospa party, które organizowane były też w Polsce. Rodzice chorego na ospę dziecka zapraszali do siebie inne dzieci, by poprzez kontakt z wirusem rozwinęła się u nich ospa. To bardzo nieodpowiedzialne i niebezpieczne zachowanie., które może okazać się tragiczne w skutkach.
Ospa to bowiem choroba nieprzewidywalna. Niektóre dzieci przechodzą ją bardzo łagodnie, bez żadnych powikłań, inne muszą być leczone w szpitalu. I nie zawsze są to dzieci przewlekle chore. Powikłania ospy dotyczą też dzieci, które dotychczas nie miały żadnych problemów ze zdrowiem.
Biografia:
- Duszczyk E., Talarek E., Marczyńska M.: Ospa wietrzna – powikłania, profilaktyka. Zakażenia 2011; 2: 136‑140.
- Jankowska‑Folusiak J.: Powikłania ospy wietrznej u dzieci – prezentacja wybranych przypadków. Przegląd Pediatryczny 2011; 41: 86‑89.
- Mierzejewska A. Jung A.: Ospa wietrzna u dzieci. Pediatria i Medycyna Rodzinna 2012, 8 (4): 329-334.