Meningokoki objawy – 5 najważniejszych, które mogą wskazywać na zakażenie
Z tego artykułu dowiesz się:
Są niewidoczne gołym okiem, ale budzą strach zarówno wśród rodziców, jak i lekarzy. Meningokoki, bo o nich mowa, to groźne bakterie, które szybko się namnażają i mogą wywołać sepsę. Jakie objawy mogą wskazywać na zakażenie?
Nie masz czasu? Najważniejsze informacje o meningokokach w skrócie
- Kto jest najbardziej narażony? Dzieci do 5. roku życia, choć nosicielami są też młodzi dorośli.
- Groźne powikłania: sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, uszkodzenia mózgu, amputacje kończyn, w skrajnych przypadkach zgon.
- Objawy alarmowe: wysoka gorączka, dreszcze, wysypka wybroczynowa, bóle głowy, sztywność karku, nudności, wymioty, brak apetytu, senność, apatia, dezorientacja.
- Czujność rodziców: jeśli dziecko mimo odpoczynku nie odzyskuje sił, pojawiają się wymioty lub zmiany na skórze – natychmiast skonsultuj się z lekarzem.
- Najskuteczniejsza ochrona: w Polsce dostępne są szczepienia przeciw meningokokom (B, C, W135, Y, A).
- Efekty szczepień: w krajach z powszechną profilaktyką liczba zakażeń spadła o 75–98%.
Meningokoki: objawy, które powinny zaniepokoić
Choć najwięcej nosicieli meningokoków jest wśród ludzi młodych, najczęściej chorują małe dzieci (75% zakażeń dotyczy dzieci poniżej 5. roku życia). Bakterie szybko się namnażają i prowadza do rozwoju inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM), która nierzadko prowadzi do trwałego kalectwa lub śmierci. Dobra wiadomość jest taka, że występuje względnie rzadko. Według raportów Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w Polsce przed pandemią COVID-19 raportowano rocznie ok. 200 przypadków tej choroby. Ale lekarze mówią jednogłośnie: to o 200 przypadków za dużo.
Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) to choroba podstępna. Objawy łatwo pomylić z przeziębieniem. To jeden z powodów, dla których media co jakiś czas informują o dramatycznych sytuacjach, kiedy dziecko, mimo że było z rodzicami w przychodni lub na SOR, zostało odesłane do domu z rozpoznaniem infekcji wirusowej, by po kilku godzinach wrócić do szpitala w stanie krytycznym. Niestety, w takich przypadkach zakażenie meningokokami może już być na tyle zaawansowane, że leczenie staje się mało skuteczne, a konsekwencje bywają tragiczne.
Meningokoki odpowiadają za tzw. zakażenia inwazyjne, czyli takie, w których bakteria dostaje się do fizjologicznie jałowych miejsc w organizmie, najczęściej do krwi. To powoduje bakteriemię, a następnie może doprowadzić do sepsy, czyli posocznicy. Drugim najczęstszym miejscem infekcji jest ośrodkowy układ nerwowy – wtedy dochodzi do bakteryjnego, ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
– mówi dr n. med. Joanna Stryczyńska-Kazubska z Poradni Konsultacyjnej do Spraw Szczepień Wielkopolskiego Centrum Pediatrii, Healthy Steps Clinic w Poznaniu, MedPolonia Grupy LuxMed.
Objawy choroby meningokokowej
1. Gorączka i dreszcze
Wysoka gorączka (39-40°C), często pojawiająca się nagle, to jeden z pierwszych objawów zakażenia. Mogą jej towarzyszyć silne dreszcze, co w połączeniu z ogólnym osłabieniem organizmu powinno obudzić w rodzicach czujność.
Gorączka u dzieci to jeden z najczęściej występujących objawów, który może pojawić się w związku z różnymi infekcjami, takimi jak grypa czy przeziębienie. Choć zwykle nie należy panikować, warto zawsze z tyłu głowy mieć na uwadze możliwość zakażenia meningokokami.
W pierwszych godzinach gorączki trudno stwierdzić, co ją powoduje. Należy podać leki przeciwgorączkowe i obserwować dziecko. Jeśli po spadku temperatury dziecko czuje się dobrze, jest aktywne, pije, bawi się – wskazuje to na infekcję wirusową. Jeśli jednak stan się pogarsza, pojawiają się wymioty, senność, zaburzenia kontaktu lub zmiany na skórze, które nie bledną pod uciskiem, są to sygnały alarmowe. Wtedy trzeba pilnie zgłosić się do lekarza
– mówi dr n. med. Joanna Stryczyńska-Kazubska.
→ Przeczytaj również: Jak zbić gorączkę u dziecka?
2. Wysypka wybroczynowa
Charakterystycznym, ale nie zawsze występującym objawem rozwijającej się inwazyjnej choroby meningokokowej jest wysypka wybroczynowa, która pojawia się w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośnych przez bakterie. Na początku wysypka przybiera postać małych czerwono-fioletowych plam na skórze, o wielkości 1-2 mm, przypominających główkę od szpilki. Może wystąpić w różnych miejscach na ciele, np. za uchem, między palcami, a u chłopców także na mosznie. Jeśli coś budzi nasze wątpliwości, warto więc bardzo dokładnie obejrzeć skórę pod kątem takich zmian. Jeśli coś znajdziemy, należy szybko wykonać tzw. test szklanki.
Jak przeprowadzić test szklanki?
- Weź przezroczystą szklankę.
- Przyłóż ją do skóry w miejscu, gdzie widoczna jest wysypka.
- Delikatnie przyciśnij szklankę do skóry w miejscu wysypki i obserwuj, co się stanie.
- Jeśli zmiany skórne (np. czerwone punkciki) nie bledną pod naciskiem, to jest to wyraźny sygnał, że może to być wysypka wybroczynowa związana z zakażeniem meningokokowym.
- Jeśli wysypka nie blednie, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem lub wezwij pogotowie ratunkowe.
Typowe zmiany zatorowo-zakrzepowe na skórze, nieblednące pod uciskiem, które pozwalają lekarzowi rozpoznać meningokoki, występują dopiero ok. dwunastej godziny zakażenia. Wtedy jest już dość późno na rozpoczęcie leczenia, choć wciąż może ono być skuteczne
– mówi dr n. med. Joanna Stryczyńska-Kazubska. I dodaje:
W tej chorobie czas ma ogromne znaczenie. To zakażenie, którego boją się nawet lekarze, bo łatwo o przeoczenie w pierwszej fazie.
3. Ból głowy i sztywność karku
Ból głowy, który jest bardzo intensywny, oraz sztywność karku, to klasyczne objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W przypadku dzieci mogą być trudne do zaobserwowania, ale rodzice powinni zwrócić uwagę na wszelkie problemu w poruszaniu głową. Niepokojący jest też światłowstręt (uczucie dyskomfortu lub bólu przy ekspozycji na światło).
4. Nudności, wymioty i brak apetytu
Nudności i wymioty mogą być jednymi z wczesnych objawów zakażenia meningokokami. Pojawiają się w wyniku ogólnego złego samopoczucia i reakcji organizmu na toksyny produkowane przez bakterie. Z kolei brak apetytu jest naturalną konsekwencją osłabienia.
5. Ogólne osłabienie organizmu
Choroba dziecka często wiąże się z utratą energii do zabawy. Maluch woli leżeć, może domagać się obecności rodzica i częściej zasypiać. Zazwyczaj jednak krótka drzemka lub podanie leków przeciwgorączkowych pozwala mu szybko odzyskać siły.
W przypadku zakażenia meningokokami sytuacja wygląda jednak inaczej. Dziecko może stać się wyjątkowo apatyczne, senne i osłabione, a mimo odpoczynku organizm nie odzyskuje energii. Może też pojawić się dezorientacja lub trudności w komunikacji.
Stąd tak ważna jest czujna obserwacja dziecka i monitorowanie jego stanu. Należy zwrócić uwagę, czy nie odmawia jedzenia i picia, nie staje się niespokojne oraz czy nie pojawiają się nowe objawy, np. biegunka czy wymioty. W takich sytuacjach powinny zapalić się rodzicom czerwone lampki.
W razie jakichkolwiek wątpliwości warto, aby dziecko zostało ponownie obejrzane przez lekarza, nawet jeśli od ostatniej wizyty minęła zaledwie godzina.
Powikłania zakażeń meningokokowych
Zakażenie meningokokami może prowadzić do bardzo poważnych powikłań, w tym sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Powikłania inwazyjnej choroby meningokokowej mogą dotyczyć każdego zajętego narządu. Najczęstsze dotyczą ośrodkowego układu nerwowego: to ropnie mózgu, wodogłowie, zaburzenia rozwoju dziecka, niedowłady, zmiany zakrzepowe w naczyniach mózgowych. To także martwica skóry wymagająca leczenia chirurgicznego, a w skrajnych przypadkach amputacji palców lub nawet kończyn
– wymienia dr n. med. Joanna Stryczyńska-Kazubska.
Mogą też wystąpić powikłania ze strony serca czy nerek. Najpoważniejszym skutkiem jest, niestety, zgon
– dodaje.
Szczepienia to najskuteczniejsza profilaktyka
Ochrona przed inwazyjną chorobą meningokokową wymaga uwzględnienia różnych typów bakterii, które ją wywołują. W Polsce najczęściej stwierdza się zakażenia meningokokami typu B, które odpowiadają za ok. 70% przypadków w całym społeczeństwie, a wśród dzieci w 1. roku życia nawet za ponad 80%. Zakażenia typu C stanowią pozostałe 30% przypadków. W związku z sytuacją epidemiologiczną niemowlęta i małe dzieci powinny być w pierwszej kolejności szczepione przeciwko meningokokom typu B. Szczepienia można rozpocząć już od 2. miesiąca życia, ale możliwe jest ich wykonanie także w późniejszym okresie.
→ Przeczytaj również: Szczepienia – temat, który dzieli, porusza i niepokoi
Szczepienie zmniejsza ryzyko ciężkiego zakażenia, sepsy meningokokowej i powikłań neurologicznych wynikających z zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W krajach, w których dostęp do szczepień jest powszechny, znacząco spada liczba przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej.
Wielka Brytania, gdzie szczepienia przeciwko meningokokom B wprowadzono 10 lat temu, odnotowała redukcję zakażeń wśród zaszczepionych dzieci o ponad 75% w ciągu trzech lat. W Kanadzie skuteczność wyniosła nawet 98% w pewnej prowincji, gdzie objęto szczepieniami również starsze dzieci
– mówi dr n. med. Joanna Stryczyńska-Kazubska.
FAQ. Najczęściej zadawane pytania o meningokoki (objawy, powikłania, profilaktyka)
1. Czym są meningokoki?
Meningokoki to bakterie z gatunku Neisseria meningitidis, które mogą wywołać poważne zakażenia, w tym inwazyjną chorobę meningokokową (IChM), sepsę i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
2. Jakie są najczęstsze objawy zakażenia meningokokami?
Do wczesnych objawów należą gorączka, dreszcze, ogólne osłabienie, brak apetytu, nudności i wymioty. W przypadku rozwinięcia się choroby mogą pojawić się wysypka wybroczynowa, ból głowy, sztywność karku i światłowstręt.
3. Czy objawy meningokoków są łatwe do zauważenia?
Nie zawsze. Początkowe symptomy często przypominają zwykłe przeziębienie lub grypę, dlatego wczesne rozpoznanie bywa trudne, a czas reakcji jest kluczowy dla skutecznego leczenia.
4. Kiedy należy natychmiast zgłosić się do lekarza?
Jeśli dziecko lub dorosły wykazuje nagłą wysoką gorączkę, dreszcze, wysypkę, która nie blednie pod naciskiem, senność, dezorientację, wymioty lub trudności w komunikacji, należy natychmiast udać się do lekarza lub wezwać pogotowie.
5. Jakie powikłania mogą wystąpić po zakażeniu meningokokami?
Do powikłań zalicza się sepsę, ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, niedowłady, uszkodzenia skóry, amputacje kończyn, a w skrajnych przypadkach – zgon.
6. Czy można się chronić przed zakażeniem meningokokami?
Tak, najskuteczniejszą ochroną są szczepienia przeciwko meningokokom, obejmujące serogrupy B, C, W135, Y i A. Szczepienia można rozpocząć już w wieku niemowlęcym i kontynuować zgodnie z kalendarzem szczepień.
Bibliografia
- E. Kuchar i in., Rekomendacje dotyczące szczepień przeciwko meningokokom dzieci i osób dorosłych, „Przegląd Pediatryczny” 2022, t. 51, nr 3, s. 8-20.
- A. Skoczyńska, A. Gołębiewska, I. Wróbel-Pawelczyk i in., Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) w Polsce w 2021 roku (Dane KOROUN), 2022.
- M. Rorat, Inwazyjna choroba meningokokowa – epidemiologia, przebieg kliniczny i profilaktyka, [w:] „Medycyna podróży w teorii i praktyce” pod red. K. Simon i J. Janocha-Litwin, Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe Atla 2, Wrocław 2018, s. 131–154.
