Anemia w ciąży: objawy i leczenie

Anemia w ciąży najczęściej wywołana jest niedoborem żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12. Stanowi najczęstsze powikłanie hematologiczne w ciąży (w krajach rozwijających się dotyczy co drugiej kobiety). Dlaczego wymaga leczenia? I w jaki sposób uzupełnić niedobory żelaza w organizmie?

Anemia w ciąży: co ją powoduje?

W ciąży zmienia się nie tylko ciało kobiety. Wiele dzieje się też w organizmie.

W procesie hemopoezy (krwiotworzenia) dochodzi do wzrostu objętości krwi krążącej i spadku stężenia hemoglobiny. Obserwuje się też niski hematokryt, a także zmianę wyglądu erytrocytów (zwiększa się ich średnia objętość, zmniejsza średnica, przybierają kształt bardziej sferyczny).

→ Przeczytaj również: Dieta roślina dla dzieci. Czy jest zdrowa?

Dochodzi też do zmiany stężenia żelaza, transferyny oraz ferrytyny, kwasu foliowego oraz witaminy B12.

Mimo to anemia u ciężarnych nie rozwija się u każdej kobiety. Niedokrwistości sprzyjają m.in.:

• obfite krwawienia miesiączkowe sprzed okresu ciąży (nieleczona anemia nasila się wraz z trwaniem ciąży),
• wymioty ciężarnych,
• brak apetytu,
• dieta uboga w żelazo (m.in. unikanie mięsa),
• zaburzenia w funkcjonowaniu układu pokarmowego (krwawienia z przewodu pokarmowego, zespół złego wchłaniania, przewlekłe zapalenie trzustki),
• ogniska zakażenia występujące w organizmie ciężarnej, m.in. próchnica zębów.

→ Przeczytaj również: Leczenie zębów w ciąży. To musisz wiedzieć!

Niedokrwistość a ciąża. Jak rozpoznać?

Zgodnie z kryteriami WHO anemię podczas ciąży rozpoznaje się, gdy wartość hemoglobiny wynosi poniżej 11 g/dl w każdym trymestrze ciąży oraz poniżej 10 g/dl w okresie połogu. Takie wartości dość często dają już konkretne objawy, m.in.:

• osłabienie,
• rozkojarzenie, drażliwość,
• kołatania serca,
• ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka,
• suchość skóry,
• bolesne pęknięcia kącików ust,
• zmiany w obrębie paznokci (blade, kruche, z podłużnymi rowkami) i włosów (cienkie, łamliwe, o rozdwojonych końcach, łatwo wypadające).

Ciąża a anemia. Dlaczego niedokrwistość wymaga leczenia?

W przypadku niedoboru żelaza rośnie ryzyko porodu przedwczesnego, infekcji (większa podatność na zakażenia) i niskiej masy urodzeniowej dziecka. Częściej też dochodzi do powikłań okołoporodowych (m.in. przedwczesnego oddzielania łożyska) i zaburzeń rozwoju ośrodkowego układu nerwowego u płodu. Wśród ciężarnych z anemią wyższy jest też odsetek cięć cesarskich, a także powikłań w czasie połogu.

Stąd tak ważne jest kontrolowanie poziomu hemoglobiny w ciąży. Zgodnie ze Standardem Postępowania w Ciąży Fizjologicznej regulowanym rozporządzeniem Ministra Zdrowia rekomenduje się kontrolę morfologii krwi podczas pierwszej wizyty położniczej, a następnie w 15-20, 27-32, 33-37 i 38-39 tygodniu ciąży.

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca dodatkowo przy pierwszej wizycie położniczej, obok kontroli morfologii krwi, oznaczenie stężenia ferrytyny (to krążące we krwi żelazo zapasowe).

Trzeba też pamiętać, że niedokrwistość i obniżone stężenie żelaza w surowicy matki mają pośredni wpływ na stan płodu, a poprzez obniżenie rezerw żelaza w jego organizmie, również na stan noworodka. Dzieje się tak dlatego, że żelazo jest przekazywane dziecku przez łożysko i magazynowane w jego wątrobie. Największe nasilenie proces ten ma po 36. tygodniu ciąży, jeśli więc dziecko będzie wcześniakiem, ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowlęcia rośnie.

→ Przeczytaj również: BLW – co to znaczy?

Zobacz także

Odra – choroba, która wraca

Co na anemię?

Istotne jest, by wiedzieć, że leczenie anemii powinno przebiegać pod kontrolą lekarza. Nie należy na własną rękę suplementować tego pierwiastka. A to dlatego, że dla ciężarnej i rozwijającego się dziecka niebezpieczny jest zarówno niedobór, jak i nadmiar żelaza (powoduje m.in wzrost ryzyka stanu przedrzucawkowego). Potrzeba zatem dokładnie obliczyć dawkowanie, czego podstawą są wyniki badań.

To co sami możemy zrobić, to uzupełnić zapasy żelaza poprzez dietę. I wcale nie jest to zadanie łatwe. Po pierwsze dlatego, że żelazo występuje w pokarmach w dwóch postaciach: hemowej oraz niehemowej. Lepiej przyswajalne jest to pierwsze, a jego głównym rezerwuarem jest mięso, podroby i ryby. Po drugie pierwiastek ten jest dość kapryśny i jest spora lista produktów, które ułatwiają oraz utrudniają jego przyswajanie.

Żelazo. W czym jest?

• Mięso i przetwory mięsne, ryby (cielęcina, wołowina, baranina, gęś, kaczka, królik, makrela, łosoś, dorsz)
• Jajka (głównie żółtko)
• Produkty zbożowe (pieczywo pełnoziarniste, pieczywo razowe z soją, kasza jaglana i gryczana, pęczak, ryż brązowy, płatki gryczane, jaglane i owsiane)
• Nasiona roślin strączkowych (fasola, cieciorka, soja, groch, soczewica)
• Nasiona i orzechy (sezam, siemię lniane, pestki dyni, pistacje, orzech włoski)
• Owoce (awokado, porzeczki, suszone morele, figi i rodzynki)
• Warzywa (boćwina, szpinak, brukselka kiełki, pietruszka, szczaw, groszek, brokuł)

Niska hemoglobina. Co jeść i pić?

W przypadku anemii do diety warto włączyć produkty bogate w żelazo. Trzeba jednak pamiętać, że:

• wchłanianie żelaza jest lepsze w trakcie posiłków zawierających fruktozę, witaminę C, B12 i B6,
• przyswajanie tego pierwiastka obniżają: wapń obecny w nabiale, fityniany występujące np. w nasionach roślin strączkowych, zbożach, a także duża zawartość błonnika w posiłku.

Stąd też warto:

• wzbogacać dania mięsne o produkty z wysoką zawartością witaminy C (należą do nich: porzeczka, brukselka, chrzan, czerwona i zielona papryka, natka pietruszki, truskawki, kiszona kapusta, owoce cytrusowe),
• moczyć nasiona roślin strączkowych przed spożyciem,
• nie popijać posiłku kawą, herbatą, mlekiem ani kakao.

Bibliografia

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat anemii w ciąży, polecamy literaturę specjalistyczną:

• Kuliszkiewicz-Janus M, Kwiatkowski J, Niedokrwistość u kobiet w ciąży, Medycyna po Dyplomie, 4/2021.
• Pietrzak B, Seremak-Mrozikiewicz A, Marciniak B, Witek A, Leszczyńska-Gorzelak B, Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016 tom 1, nr 3, s. 115–121.
• Sieroszewski P et al, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące diagnostyki leczenia niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2022 tom 7, nr 4, s. 208–216.