Rumień po kleszczu i inne objawy chorób odkleszczowych

Rumień po kleszczu to jeden z charakterystycznych objawów boreliozy. To jednak niejedyna choroba, jaką można nabyć po kontakcie z kleszczem. Jakie objawy powinny więc nas zaniepokoić?

Rumień po kleszczu. Kiedy się pojawia?

Rumień, o którym tu mowa, to rumień wędrujący. Pojawia się po ukłuciu przez kleszcza. Ma dość charakterystyczny wygląd: jest to czerwona plama, zwykle z przejaśnieniem pośrodku, której brzegi z czasem się powiększają. Jego wystąpienie zawsze oznaczana boreliozę i wymaga podania antybiotyku.

→ Przeczytaj również: Jak usunąć kleszcza?

Najczęściej rumień wędrujący pojawia się w ciągu 7-14 dni od ukłucia, ale może też pojawić się wcześniej lub później (do 30 dni). Nie boli, ale może powodować pieczenie i świąd, a skóra w jego obrębie może być cieplejsza.

Co istotne, rumień może pojawić się w dowolnym miejscu na ciele, nie tylko tam, gdzie nastąpiło ugryzienie kleszcza (choć zauważono, że u dzieci zwykle pojawia się w miejscu ukłucia). Rumień wędrujący często daje się zauważyć w okolicy pachowej, pachwinowej, dołu podkolanowego lub na linii pasa. Zdarza się też, że występuje na skórze owłosionej głowy, co utrudnia jego zauważenie.

Rumień: kleszcz czy alergia?

Zaczerwienienie po kleszczu (a dokładniej po jego usunięciu) to bardzo częsta reakcja, która nie ma związku z boreliozą, a nadwrażliwością na substancje zawarte w ślinie kleszcza. W większości przypadków ma średnice mniejszą niż 5 cm.

By jednak mieć pewność, że nie jest to rumień, można zmianę obrysować długopisem i obserwować, czy się powiększa. Dobrym pomysłem jest też robienie zdjęć raz dziennie i porównywanie ich.

→ Przeczytaj również: Wirusy niebezpieczne w ciąży. 3 mniej oczywiste infekcje, które mogą zagrażać dziecku lub matce

Borelioza – objawy i leczenie

Borelioza (borelioza z Lyme) to choroba odzwierzęca, którą na człowieka przenoszą kleszcze z rodzaju Ixodes. Wywołują ją krętki z rodzaju Borrelia, które do organizmu przedostają się wraz ze śliną żerującego kleszcza (a poprzez nią i chłonkę do wielu narządów).

Uwaga: nie każdy kleszcz jest nosicielem chorobotwórczych drobnoustrojów! Szacuje się, że nosicielami krętków z rodzaju Borrelia zakażonych jest kilkanaście procent kleszczy.

W 2023 r. potwierdzono w Polsce 25 244 przypadki boreliozy. To o 7875 przypadków więcej niż w 2022 r. (wówczas odnotowano ich 17 369)

Wyróżnia się trzy stadia boreliozy:

• wczesne zlokalizowane (ograniczone) – charakterystycznym objawem jest tu rumień wędrujący, któremu mogą towarzyszyć bóle stawów, bóle mięśni i złe samopoczucie,
• wczesne rozsiane (narządowe) – bakterie przedostają się do różnych narządów (najczęściej układu nerwowego, kostno-stawowego, serca i narządu wzroku), wywołując objawy choroby i różne dolegliwości, m.in. gorączkę, bóle głowy, bóle mięśniowe, ogólne osłabienie, ostre zaburzenia rytmu serca, zapalenie stawów (bolesny obrzęk jednego lub kilku dużych stawów, najczęściej kolanowych), porażenie nerwu twarzowego,
• późne – występuje po upływie od kilku miesięcy do kilku lat od pierwotnego zakażenia.

Większość pokłuć przez kleszcza nie wywołuje boreliozy, a szybkie i prawidłowe usunięcie kleszcza istotnie zmniejsza ryzyko zakażenia

Neuroborelioza – objawy

Dość groźne w przypadku boreliozy jest zajęcie układu nerwowego, do czego najczęściej dochodzi we wczesnej fazie choroby (objawy pojawiają się od kilku tygodni do kilku miesięcy po pokłuciu przez kleszcza). Może wówczas dojść do zaburzenia widzenia, słuchu, połykania, czucia, a także zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (częściej u dzieci).

→ Przeczytaj również: Integracja sensoryczna (SI). Co to jest?

Rozpoznanie neuroboreliozy (objawy + testy serologiczne + analiza płynu mózgowo-rdzeniowego) wymaga leczenia w szpitalu.

Ugryzienie kleszcza: rumień = antybiotyk?

Pojawienie się rumienia wędrującego to na tyle charakterystyczny objaw boreliozy, że nie wymaga dodatkowych badań. Lekarz po jego stwierdzeniu przepisuje antybiotyk (w wczesnej fazie najczęściej jest to doksycyklina), który wykazuje aktywność wobec bakterii B. burgdorferi). Leczenie trwa 7-21 dni (nie dłużej niż 28 dni).

Zobacz także

Dieta wzmacniająca odporność

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy wielomiesięczne leczenie boreliozy antybiotykami i stosowanie kilku antybiotyków nie ma uzasadnienia naukowego

Antybiotykoterapia jest skuteczna i pozwala na pozbycie się krętków z organizmu.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Kleszcze mogą przenosić nie tylko choroby bakteryjne (jak boreliozę), ale też wirusowe. Patogenem bardzo niebezpiecznym w tym przypadku jest wirus kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV), który do organizmu człowieka przedostaje się w ciągu kilku minut od momentu rozpoczęcia ssania przez kleszcza (TBEV znajduje się w gruczołach ślinowych kleszcza, stąd też jego szybkie usunięcie nie chroni przed zakażeniem).

W 2023 r. w Polsce odnotowano 659 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu

Zakażenie może przebiegać bezobjawowo. Jeśli daje objawy, ich występowanie można podzielić na dwa etapy:

• wiremia – wirus przedostał się do organizmu i daje objawy grypopodobne (takie jak gorączka, ból głowy, mięśni i stawów, nudności, wymioty),
• neuroinfekcja – TBEV jest obecny w ośrodkowym układzie nerwowym, gdzie może przybrać postać: oponową, oponowo-mózgową, oponowo-mózgowo-rdzeniową oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i korzeni nerwowych.

Zdarza się, że chorobę udaje się zatrzymać na etapie fazy zwiastunowej. Do pojawienia się fazy objawowej (neuroinfekcji) dochodzi u ok. 30 proc. chorych.

Objawy odkleszczowego zapalenia mózgu najczęściej całkowicie ustępują. Choroba może jednak pozostawić po sobie powikłania neurologiczne, m.in. przewlekły ból głowy, zmęczenie fizyczne i psychiczne, niedowłady, zaburzenia pamięci i koncentracji, drżenia i zaburzenia ruchowe.

Leczenie jest jedynie objawowe i wymaga pobytu w szpitalu.

Przechorowanie odkleszczowego zapalenia mózgu daje trwałą odporność

Choroby odkleszczowe: profilaktyka

• Idąc do lasu, szczelnie osłoń skórę odpowiednim ubraniem. Załóż długie rękawy i nogawki, wysokie skarpety naciągnięte na nogawki, buty z wysoką cholewką, czapka z daszkiem lub kapelusz.
• Noś jasne ubrania, bo na takich tkaninach wędrujący kleszcz (szukający idealnego miejsca do wkłucia) jest bardziej widoczny.
• Po powrocie z łąki, lasu, działki czy placu zabaw koniecznie obejrzyj całe ciało swoje i dzieci, zwłaszcza okolice pachwin i pach. Zajrzyj też za małżowiny uszne i pod fałdy skórne.
• Stosuj środki odstraszające (repelenty), np. zawierające ikarydynę lub permetrynę. Rozpyla się je na ubranie i odsłoniętą skórę (z wyjątkiem twarzy) lub tylko na ubranie.
• Sięgnij po ekologiczne środki odstraszające kleszcze i komary. Nie zawierają DEET (N,N-dietylo-3-metylobenzamid) i są przyjazne dla ludzi i środowiska. W ich składzie obecny jest m.in. olejek z eukaliptusa cytrynowego, geranium, olejek goździkowy lub olejek lawendowy.
• Kiedy zobaczysz kleszcza w skórze, od razu go usuń. To istotne w przypadku boreliozy, a nie KZM, bo wirusy odkleszczowego zapalenia mózgu znajdują się w gruczołach ślinowych kleszcza, więc do zakażenia może dojść już w ciągu kilku minut od przyczepienia się do skóry.
• Rozważ szczepienie przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczególnie poleca się je osobom mieszkającym na terenach endemicznego występowania tej choroby (w Polsce są to województwa podlaskie i warmińsko-mazurskie), a także dzieciom chodzącym do leśnych przedszkoli, turystom i młodzieży biwakującym lub spędzającym czas na terenach leśnych, uczestnikom obozów i kolonii, rolnikom i leśnikom).

Bibliografia:

• Albrecht P. et al, Rekomendacje postępowania w zakażeniach ośrodkowego układu nerwowego, Epidemiologia, diagnostyka kliniczna i laboratoryjna, Warszawa 2023.
• Jerzycka R, Tannenberg K, Broka A, Diagnostyka i leczenie kleszczowego zapalenia mózgu — opis dwóch przypadków, Pol. Przegl. Neurol 2023;19(1):63-72.
• Moniuszko-Malinowska A. et al, Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych dotyczące diagnostyki i leczenia boreliozy z Lyme, Przegląd Epidemiologiczny 2023, 77(3): 261-278.
• Wiercińska M, Rumień wędrujący – jak wygląda, leczenie, Medycyna Praktyczna, Portal dla Pacjentów [dostęp: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/322679,rumien-wedrujacy-jak-wyglada-zdjecia-leczenie, 25.06.2024 r.]