Płodowy zespół alkoholowy (FAS) – co to jest?
Z tego artykułu dowiesz się:
Płodowy zespół alkoholowy (FAS) skazuje dziecko na niepełnosprawność, choć jest metoda, która pozwala w pełni temu zapobiec: to całkowita abstynencja alkoholowa w czasie ciąży. Niestety, nadal wiele kobiet spodziewających się dziecka sięga po kieliszek wina czy szampana. A każda, nawet najmniejsza ilość trunku, może doprowadzić do nieodwracalnych zmian u płodu.
Płodowy zespół alkoholowy (FAS). Co to jest?
Jeszcze kilkanaście lat temu nikt o FAS nie słyszał. Lekarze niekiedy zachęcali wręcz swoje pacjentki do sięgnięcia po kieliszek wina w czasie ciąży. Rozwój medycyny sprawił jednak, że dziś wiemy zdecydowanie więcej na temat wpływu alkoholu na rozwijający się płód.
→ To Cię może zainteresować: Czego nie jeść w ciąży? Kompletny przewodnik dla przyszłych mam
Alkohol to trucizna. Jest substancją teratogenną, która negatywnie wpływa na organizm osoby ją pijącej. W przypadku, kiedy po alkohol sięga kobieta w ciąży, ten oddziałuje też na płód. Łożysko z łatwością “przepuszcza” cząsteczki alkoholu, które bezpośrednio przedostają się do krwiobiegu dziecka. Alkohol jest ponadto wydalany do płynu owodniowego, a następnie połykany przez płód (efekt pojedynczej dawki jest więc zwielokrotniony).
W ciągu 1–2 h od spożycia alkoholu przez matkę stężenie alkoholu we krwi u płodu osiąga zbliżoną wartość do stężenia alkoholu we krwi matki.
Szacuje się, że w Polsce wskaźnik występowania FAS może wynosić 1–3 na 1000 urodzeń, a negatywne konsekwencje ekspozycji płodu na alkohol mogą występować u 1 proc. wszystkich noworodków.
Na świat przychodzi 10 razy więcej dzieci z pełnoobjawowym FAS niż z zespołem Downa
Alkohol w ciąży. Czym to grozi?
W ciąży nie ma bezpiecznej dawki alkoholu. Nie ma znaczenia, czy jest to mały drink, pół kufla piwa, kieliszek wódki czy lampka szampana wypita w sylwestrową noc. Każda jego ilość może uszkodzić mózg dziecka i wpłynąć na jego zachowanie. Dowiedziono, że FAS może wystąpić również u dzieci matek pijących okazjonalnie.
Alkohol jest odpowiedzialny za deficyty rozwojowe i zaburzenia, które nieodwracalnie wpływają na rozwój dziecka (emocjonalny, fizyczny, poznawczy i społeczny) i oddziałują na jego dorosłe życie.
Największe spustoszenie alkohol sieje w dynamicznie rozwijającym się mózgu dziecka. Powoduje umieranie komórek mózgowych. Dziecko rodzi się z mniejszą ich liczbą i dlatego jego mózg nie może funkcjonować prawidłowo.
Picie alkoholu w pierwszych tygodniach ciąży może doprowadzić do poronienia bądź obumarcia zarodka. W okresie organogenezy do 8. tygodnia może przyczynić się do powstania wad wrodzonych: serca, ośrodkowego układu nerwowego, kończyn, uszu, nosa, podniebienia i malformacji twarzy.
U kobiet sięgających w ciąży po alkohol, znacznie wcześniej występują przedwczesne porody. Noworodek obciążony jest z kolei poalkoholowymi uszkodzeniami, zwłaszcza że eliminacja alkoholu etylowego z organizmu dziecka zachodzi zdecydowanie wolniej niż u osoby dorosłej.
FASD a FAS
Jednym z najczęstszych powodów opóźnienia intelektualnego jest spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (FASD, fetal alcohol spectrum disorder), do grupy której należą:
- płodowy zespół alkoholowy (FAS, fetal alcohol syndrome),
- częściowy płodowy zespół alkoholowy (pFAS, partial fetal alcohol syndrome),
- neurorozwojowe zaburzenia zależne od alkoholu (ARND, alcohol-related neurodevelopmantal disorder),
- wady wrodzone zależne od alkoholu (ARBD, alcohol-related bitrh defects),
- neurobehawioralne zaburzenia zależne od prenatalnej ekspozycji na alkohol (ND-PAE, neurobehavioral disorder–prenatal alcohol exposed).
Objawy FAS
Efekty prenatalnej ekspozycji na alkohol w trakcie rozwoju mogą być różne u różnych dzieci. U dzieci z FAS obserwuje się najczęściej:
- niepełnosprawność intelektualną (najczęściej w stopniu lekkim)
- opóźnienie rozwoju i trudności w rozumieniu mowy
- impulsywność
- zaburzenia pamięci
- nadpobudliwość
- zaburzenia przywiązania
- opóźnienia i zaburzenia mowy
Te problemy oddziałują na niemal każdą sferę życia. Mogą też utrudnić osiągnięcie samodzielności i prowadzić do kłopotów z nauką. Wiąże się to nierzadko z pojawieniem się niskiej samooceny, depresji i innych zaburzeń psychicznych oraz tendencją do zachowań agresywnych.
Dzieci z pełnoobjawowym FAS mogą mieć problem z odróżnianiem lewej strony od prawej i wykonywaniem ruchów naprzemiennych. Sposób ich poruszania się, np. przy próbie tańca lub maszerowania, określa się jako niezgrabny.
Obserwowane są też trudności z wchodzeniem i schodzeniem po schodach, skakaniem na jednej nodze czy utrzymywaniem równowagi przy zmianach pozycji.
Dziecko z FAS może też nie radzić sobie w sytuacjach społecznych, które – zwłaszcza w dorosłym życiu – mogą mieć poważne konsekwencje, np. niemożność utrzymania stałego zatrudnienia albo popadanie w konflikty z prawem.
Charakterystycznym objawem FAS są zmiany w części twarzowej czaszki. Należą do nich:
- krótka szpara powiekowa,
- niedorozwój żuchwy,
- szeroki nos,
- wygładzona rynienka podnosowa,
- cienka i wygładzona warga górna,
- spłaszczona część środkowa twarzy,
- wygładzona nasada nosa oraz fałd nakątny (czyli tzw. fałd mongolski).
FAS. O tym mówi się za mało!
Specjaliści zajmujący się FAS, wskazują, że w Polsce rzetelna wiedza na temat picia alkoholu w ciąży nie jest powszechna. Brakuje też wystandaryzowanych narzędzi do diagnozy neuropsychologicznej i interdyscyplinarnych zespołów diagnostycznych. Małe jest też zaangażowanie środowiska medycznego.
FAS u noworodków rozpoznawane jest bowiem najczęściej wtedy, gdy u matki pod wpływem alkoholu rozpocznie się akcja porodowa i w stanie upojenia pojawi się w szpitalu. Lekarze i pielęgniarki zachowują wówczas wzmożoną czujność, podejrzewając, że u dziecka mogło dojść do zaburzeń związanych z ekspozycją na alkohol.
W innych przypadkach najczęściej ryzyko FAS bywa pomijane. Nikt nie pyta kobiet w ciąży, czy piją alkohol. A jeśli taki temat się pojawi, wiele młodych mam w obawie przed stygmatyzacją i z poczucia wstydu mija się z prawdą.
W Polsce nie prowadzi się też analizy biomarkerów (smółki lub włosów, paznokci lub krwi matki), które pozwoliłyby stwierdzić ekspozycję płodu na alkohol w ostatnim trymestrze ciąży,
O diagnozę rzadko też występują sami rodzice. Nie tylko dlatego, że boją się konsekwencji, ale też dlatego, że nie mają pojęcia o istnieniu takiego spektrum zaburzeń. W polskich realiach badania w kierunku FAS są najczęściej podejmowane na wniosek ośrodków adopcyjnych lub opiekunów zastępczych dziecka.
Jak leczy się alkoholowy zespół płodowy?
Całkowite zlikwidowanie szkód, jakie w organizmie dziecka wywołał alkohol, nie jest możliwe. Specjaliści podkreślają jednak, że wczesna i prawidłowa diagnoza pozwala na wdrożenie działań, które mogą poprawić jakość życia dziecka. Wymaga to jednak pracy z wieloma specjalistami na przestrzeni wielu lat, m.in. psychologami, pedagogami i pracownikami socjalnymi. Nie bez znaczenia jest troskliwa opieka pediatryczna i neurologiczna.
To niezwykle ważne, bo w przypadku braku wczesnego rozpoznania FAS, może dojść do rozwoju zaburzeń wtórnych, m.in. chorób psychicznych (depresja), uzależnienia, przerwania nauki szkolnej, impulsywności, nadmiernego lęku. Nie bez znaczenia jest też wpływ środowiska, w którym dorasta dziecko.
W terapii FAS wykorzystuje się metody pracy z dzieckiem dobrane indywidualnie. Najczęściej są to: fizjoterapia, ergoterapia, zajęcia logopedyczne, terapia zabawą, muzykoterapia oraz sensoryczna terapia integracyjna.
W diagnostyce zaburzeń neurorozwojowych u dzieci z podejrzeniem FAS oraz w ustaleniu planu terapii mogą pomóc specjaliści z Centrum Kompleksowej Diagnostyki i Terapii Dzieci z FASD, które powstało w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym im św. Ludwika w Krakowie. Celem jego utworzenia było stworzenie systemowych rozwiązań w zakresie specjalistycznej diagnostyki i leczenia dzieci ze spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych.
Nic jednak nie zastąpi profilaktyki. W tym zakresie najważniejsza jest edukacja, która powinna przede wszystkim dotrzeć do grup zwiększonego ryzyka, m.in. do kobiet żyjących w środowisku nadużywającym alkoholu lub które same go nadużywają.
Trzeba też walczyć ze stereotypami i błędnymi przekonaniami, które nie są zgodne z aktualną wiedzą. W Polsce nadal panuje powszechne przekonanie o znikomej szkodliwości wpływu alkoholu na organizm ludzki. Wiele osób też nie zdaje sobie sprawy z tego, jakie konsekwencje może mieć picie w ciąży.
