Kawa w ciąży: wszystko, co warto wiedzieć

Z tego artykułu dowiesz się:
Kawa w ciąży to temat, który budzi wiele wątpliwości wśród przyszłych mam. Specjaliści są jednak zdania, że w ograniczonych ilościach kofeina nie powinna zaszkodzić dziecku i kobieta może sięgnąć po filiżankę kawy dziennie. Co na ten temat mówią badania naukowe? I jakie są alternatywy?
Czy kawa w ciąży jest bezpieczna?
Umiarkowane spożycie czarnej kawy (ok. 3-4 filiżanek dziennie) wiąże się z wieloma korzyściami zdrowotnymi. Kofeina w niej zawarta może poprawić koncentrację, pamięć i czas reakcji. Osoby regularnie ją spożywające mają mniejsze ryzyko zachorowania na choroby otępienne. Niektóre badania sugerują też, że kawa może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób wątroby. Wszystko dlatego, że zawiera wiele związków o działaniu przeciwutleniającym, które chronią komórki przed uszkodzeniami.
→ Przeczytaj także: Kawa a karmienie piersią oraz inne najczęściej zadawane pytania
Co jednak w sytuacji, gdy kobieta dowiaduje się, że jest w ciąży? Czy powinna zrezygnować z picia kawy?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, choćby dlatego, że wiele zależy od dawki kofeiny, częstości picia kawy oraz stanu zdrowia kobiety ciężarnej. Nie ma też badań, które jednoznacznie rozstrzygałyby tę kwestię.
Zalecenia dotyczące spożycia kofeiny w ciąży
Kobiety w ciąży powinny ograniczyć spożycie kawy lub zupełnie zaprzestać jej picia. Pamiętajmy jednak, że kofeina jest nie tylko obecna w kawie, ale też w kakao, herbacie i napojach energetycznych.
Maksymalna dawka kofeiny dla kobiet w ciąży
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) zaleca, aby kobiety w ciąży ograniczyły spożycie kofeiny do maksymalnie 200 mg dziennie [1]. Większe spożycie tej substancji może zwiększać ryzyko wystąpienia m.in. porodu przedwczesnego czy niskiej masy urodzeniowej dziecka [1].
→ To ważne: Czego nie jeść w ciąży? Kompletny przewodnik dla przyszłych mam
Co mówią badania naukowe o kawie w ciąży?
Badania nie są jednoznaczne. Wiele z nich opiera się na notatkach badanych, które miały samodzielnie odnotowywać dzienne spożycie kofeiny, stąd wyniki bywają poddawane w wątpliwość. Trzeba też pamiętać, że prowadzenie badań naukowych z udziałem kobiet ciężarnych jest dość ograniczone (podlegają szczególnym środkom ochrony).
Wnioski z przeprowadzonych dotychczas analiz są następujące:
- wysokie spożycie kofeiny w ciąży może być szkodliwe i zwiększać ryzyko poronienia oraz wad wrodzonych noworodków,
- ma też wpływ na pomiary antropometryczne (masę i długość ciała) – spożycie 300 mg i więcej kofeiny dziennie zwiększa ryzyko niskiej masy urodzeniowej,
- wewnątrzmaciczna eskpozycja na kofeinę wiąże się z większym ryzykiem nadwagi i otyłości u dzieci w przyszłości,
- kofeina wpływa negatywnie na pracę serca płodu (zmniejsza rytm serca i zwiększa liczbę oddechów), jednak w badanej grupie wszystkie dzieci urodziły się bez wad serca,
- wypijanie dużych ilości kawy dziennie może powodować trudności z zajściem w ciążę,
- spożywanie dużych dawek kofeiny w III trymestrze ciąży zwiększa ryzyko SIDS (nagłej śmierci łóżeczkowej) oraz niedokrwistości ciężarnych z powodu wiązania żelaza niehemowego przez polifenole zawarte w kawie.
Ale jest i druga strona medalu:
- American College of Obstetricians and Gynecologists uznało, że jedna lub dwie filiżanki kawy dziennie dla kobiet ciężarnych jest bezpieczne [2].
- Specjaliści z University of Queensland (Australia) obserwowali ponad 45 tys. norweskich par matka – dziecko i nie znaleźli związku między spożyciem kawy w czasie ciąży i zaburzeniami rozwoju neurologicznego dzieci [3].
Oczywiście zbyt duże spożycie kofeiny może powodować niekorzystny wpływ na zdrowie dziecka, lecz nie oznacza to konieczności całkowitego zrezygnowania z picia kawy, gdyż posiada ona również udowodnione korzyści dla zdrowia. Ważne, aby każda kobieta w ciąży i podczas karmienia piersią, zwracała uwagę na ilość spożywanej kofeiny w ciągu dnia, tak aby nie przekroczyć bezpiecznej dawki. Zwłaszcza, że kawa nie jest jedynym źródłem kofeiny w naszej diecie
– mówi Zuzanna Ciopalska, absolwentka dietetyki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (SUM) w Katowicach, która przyglądała się „kawowym” nawykom kobiet w ciąży i karmiących piersią.
Wpływ kofeiny na zdrowie matki i dziecka
Kawa nie jest obojętna dla organizmu, tym bardziej dla organizmu kobiety, w której rozwija się dziecko.
Jak kofeina wpływa na przepływ krwi w łożysku?
To co wiemy na pewno to fakt, że kofeina z łatwością przekracza barierę łożyska. Zbadano też, że we krwi i tkankach płodu osiąga poziom podobny do stężenia u matki. Problem polega jednak na tym, że o ile dorośli odpowiednio szybko pozbywają się jej z organizmu, o tyle płód ze względu na nierozwiniętą w pełni wątrobę i brakenzymu CYP1A2 nie jest w stanie jej metabolizować [4]. Dostarczanie dużej ilości tej substancji rozwijającemu się dziecku, może skutkować skurczem naczyń maciczno-łożyskowych i niedotlenieniem płodu.

Ryzyko niskiej masy urodzeniowej i przedwczesnego porodu
Wyniki badań dotyczących związku między spożyciem kofeiny w ciąży a masą urodzeniową noworodków oraz ich późniejszym rozwojem są sprzeczne [5]. Część badań wskazuje na możliwy związek między wysokim spożyciem kofeiny a niską masą urodzeniową, co może mieć długofalowe konsekwencje zdrowotne.
Ze względu na niejednoznaczność wyników, konieczne są dalsze badania, które pozwolą na dokładniejsze określenie wpływu kofeiny na rozwój płodu. W ich kontekście znaczenie ma również śledzenie dalszego rozwoju dziecka.
Czy kofeina zwiększa ryzyko poronienia?
I tu znowu trudno o jednoznaczne wyniki badań. Eksperymenty wykonane na małpach wykazały, że stosowanie kofeiny w dawkach 10-30 mg/kg/dzień powoduje zwiększenie liczby poronień, a także mniejszą masę urodzeniową i skrócenie długości ciała [4]. Z kolei naukowcy z australijskiego University of Queensland do swoich analiz wykorzystali badania genetyczne i na ich podstawie wyciągnięto wnioski, że codzienne picie kawy w umiarkowanych ilościach nie zwiększa ryzyka poronienia, urodzenia martwego dziecka ani przedwczesnego porodu.
Metabolizm kofeiny w ciąży: Dlaczego działa dłużej?
Wiadomo z całą pewnością, że kofeina zachowuje się inaczej w organizmie kobiety ciężarnej. Jednym z najbardziej zaskakujących zjawisk jest wydłużenie czasu, w którym kofeina pozostaje aktywna. W drugim i trzecim trymestrze czas jej rozkładu może się wydłużyć nawet do 10,5 h, podczas gdy zwykle trwa to 2,5-4,5 h.
Istnieją też istotne różnice w indywidualnym metabolizmie kofeiny, co jest związane z polimorfizmem C164A [5]. Przypuszcza się, że osoby posiadające wariant genetyczny prowadzący do szybszego metabolizmu kofeiny, mogą być bardziej narażone na niekorzystne jej działanie na płód. Jest to związane z większą ekspozycją na paraksantynę, główny metabolit kofeiny.
Alternatywy dla kawy w ciąży
Istnieje wiele zdrowych alternatyw, które mogą zastąpić kawę i dostarczyć energii.
Kawa bezkofeinowa: czy to dobry wybór?
Chociaż kawa bezkofeinowa ma znacznie mniej kofeiny niż tradycyjna kawa, nie jest całkowicie pozbawiona tej substancji. Nawet w kawie oznaczonej jako “bezkofeinowa” można znaleźć śladowe ilości kofeiny. A to dlatego, że istnieje kilka metod usuwania kofeiny z ziaren kawy i niektóre z nich mogą pozostawiać w kawie niewielkie ilości substancji chemicznych użytych w procesie.
Nawet jeśli zdecydujemy się pić kawę bezkofeinową, warto ograniczyć jej ilość.
Kawa zbożowa: naturalny zamiennik bez kofeiny
Największą zaletą kawy zbożowej jest całkowity brak kofeiny, co czyni ją bezpiecznym napojem dla kobiet w ciąży. Jest też źródłem błonnika, witamin z grupy B oraz minerałów (m.in. magnezu i potasu).
Dzięki procesowi prażenia kawa zbożowa ma aromat zbliżony do tradycyjnej kawy. Zazwyczaj jest też łagodniejsza dla żołądka niż kawa tradycyjna, co jest szczególnie ważne w czasie ciąży, kiedy często pojawiają się problemy trawienne.
Zielona herbata i inne napoje z kofeiną: co warto ograniczyć?
Choć zielona herbata zawiera mniej kofeiny niż kawa, to nadal jest jej źródłem. Nie ma dowodów na to, że zielona herbata jest bezpieczniejsza dla kobiet w ciąży. Dlatego też jej spożycie powinno być ograniczone lub całkowicie wyeliminowane. Alternatywnie można sięgnąć po miętę, rumianek lub melisę.

Jak kontrolować spożycie kofeiny w ciąży?
Źródła kofeiny: nie tylko kawa
Kawa to najbardziej znane źródło kofeiny, ale niejedyne. Ta pobudzająca substancja występuje w wielu produktach spożywczych i napojach, które na co dzień spożywamy. Znajdziemy ją m.in.:
- herbacie – zarówno czarna, jak i zielona herbata zawiera kofeinę, choć w mniejszych ilościach niż kawa,
- napoje energetyczne – zawierają wysokie stężenie kofeiny, często w połączeniu z innymi substancjami pobudzającymi, takimi jak tauryna (z tego względu są zakazane w ciąży),
- czekolada – szczególnie gorzka czekolada jest bogata w kofeinę,
- kakao – napój przygotowany z proszku kakaowego również zawiera pewną ilość tej substancji,
- napoje typu cola,
- yerba mate,
- guarana (to jedno z najbogatszych naturalnych źródeł kofeiny),
- leki bez recepty – niektóre leki przeciwbólowe i leki na przeziębienie zawierają kofeinę, która wzmacnia ich działanie.
Jak obliczyć dzienną dawkę kofeiny?
Obliczenie dokładnej dziennej dawki kofeiny może być nieco skomplikowane, ponieważ zawartość kofeiny w poszczególnych produktach różni się.
Ilość kofeiny w filiżance kawy (parzonej metodą ciśnieniową) wynosi 100–150 mg. Kawa mielona i bezpośrednio zalewana wrzątkiem zawiera jej 36-74 mg.
- Czytaj etykiety (znajdziesz tam informacje o zawartości kofeiny),
- Ściągnij aplikację, która pomoże monitorować dzienne spożycie kofeiny.
- Zsumuj ilość kofeiny zawartą we wszystkich spożywanych produktach.
Trzeba jednak pamiętać, że każdy człowiek reaguje na kofeinę inaczej. Wrażliwsze na jej działanie są też osoby o mniejszej masie ciała.
Praktyczne wskazówki dla przyszłych mam
- Czytaj etykiety: kofeina ukrywa się nie tylko w kawie i herbacie, ale także w napojach energetycznych, czekoladzie, niektórych lekach bez recepty, a nawet w niektórych lodach.
- Zamienniki kawy: wybierz kawę zbożową, która nie zawiera kofeiny, lub kawę bezkofeinową. Pamiętaj jednak, że nawet kawa bezkofeinowa może zawierać śladowe ilości tej substancji.
- Herbaty ziołowe: mięta, rumianek, melisa to dobre alternatywy dla herbaty czarnej i zielonej. Są delikatne dla żołądka i mają wiele właściwości zdrowotnych.
- Ogranicz czekoladę: czekolada, zwłaszcza gorzka, zawiera kofeinę. Wybieraj czekoladę o niskiej zawartości kakao i spożywaj ją z umiarem.
- Pamiętaj o innych źródłach kofeiny: niektóre leki przeciwbólowe mogą zawierać kofeinę. Zawsze czytaj ulotkę przed zażyciem leku.
Czy można pić kawę w ciąży?
W przeciwieństwie do spożywania alkoholu czy palenia papierosów, nie ma jasnych wytycznych co do spożywania kawy w ciąży. Wiadomo, że kobiety w ciąży musza zachować ostrożność, przestrzegać zaleceń lekarza i ograniczyć spożycie tego napoju, ale czy to oznacza, że muszą zupełnie zrezygnować z tego napoju?
Nie, ale trzeba zachować umiar. Za bezpieczną dawkę kofeiny, jaką może spożyć ciężarna, uznaje się maksymalnie 200 mg.
Należy zwiększyć edukację kobiet będących w ciąży i karmiących piersią na temat picia kawy. Kobiety powinny znać bezpieczną dawkę kofeiny, wiedzieć, ile jest jej w kawie, a także znać zarówno korzyści wynikające z picia „małej czarnej”, jak i ewentualne zagrożenia związane z jej zbyt dużym spożyciem
– podsumowuje Zuzanna Ciopalska.
Bibliografia:
- [1] Wierzejska R, Jarosz M, Wojda B. Caffeine Intake During Pregnancy and Neonatal AnthropometricParameters. Nutrients. 2019 Apr 9;11(4):806.
- [2] Mark A. Klebanoff and Sarah A. Keim. Maternal Caffeine Intake During Pregnancy and Child Cognition and Behavior at 4 and 7 Years of Age. American Journal of Epidemiology, November 2015.
- [3] Kawa nie szkodzi mózgowi płodu, ale w ciąży warto ograniczyć jej spożycie [materiały PAP, 11.10.2024].
- [4] Gur EY, Cil MA, Apay SE. The caffeine consumption among Turkish pregnant women. Niger J ClinPract. 2022 Sep;25(9):1507-1516.
- [5] Luchowska A, Sroczyńska Monika, Żaczek A, Spożycie kofeiny w czasie ciąży i jej wpływ na niską masę urodzeniową noworodków– przegląd piśmiennictwa. Journal of Education, Health and Sport. 2023;13(2):93-97.
- [6] Bojarowicz H, Przygoda M, Kofeina. Część II. Kofeina a ciąża. Możliwość uzależnienia oraz toksyczność. Zastosowanie kofeiny w farmacji i kosmetologii, Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 14-20.