Czym jest autyzm i jakie są jego przyczyny?
Z tego artykułu dowiesz się:
O objawy, skalę występowania, sposoby wykrywania i leczenia zapytaliśmy mgr Agnieszkę Kasprowicz-Wójcik z Niepublicznej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej „Motylek” w Bydgoszczy.
Jakie są objawy autyzmu?
Autyzm jako całościowe zaburzenie rozwojowe, ma wpływ praktycznie na wszystkie obszary funkcjonowania dziecka. Warunkiem postawienia diagnozy jest występowanie nieprawidłowości w relacjach społecznych, komunikowaniu się oraz w rozwoju funkcjonalnej lub symbolicznej zabawy, widoczne już przed 3 rokiem życia. Zaburzenia w sferze społecznej dotyczą głównie trudności w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi, współdziałania, nawiązywania i podtrzymywania przyjaźni. Słabo rozwinięta wyobraźnia społeczna sprawia, iż osoby z autyzmem mają duże trudności z rozumieniem i przewidywaniem zachowań i emocji innych ludzi. Mają trudność z podporządkowaniem się regułom społecznym, wynikającym z braku ich zrozumienia. Często nie potrafią także przewidzieć istniejących zagrożeń. Preferują raczej zabawy samodzielne, nie potrafią odnaleźć się w grach zespołowych opartych na wyobraźni, bądź określonych zasadach. Często zachowanie dzieci z autyzmem określa się jako „dziwne” i nieadekwatne do sytuacji. Występujące zaburzenia w zakresie odbioru i przetwarzania informacji w obszarze pięciu zmysłów, objawiające się nadwrażliwością lub niedowrażliwością w tym zakresie, mogą powodować wiele nieadekwatnych reakcji, które dla dziecka z autyzmem mogą być nieprzyjemne, a nawet bolesne (np. obcinanie włosów, paznokci, zachowania autoagresywne, np. uderzanie głową i inne). Trudność sprawia im także przystosowanie się do nowych sytuacji i zmian w otoczeniu (np. zmiana trasy, którą dziecko jeździ do przedszkola, zakup nowego mebla do mieszkania). Zaburzenia w porozumiewaniu się dotyczą zarówno komunikacji werbalnej i niewerbalne. Część osób z autyzmem nie mówi, lub ich mowa jest bardzo ograniczona. Mogą wystąpić także zaburzenia dotyczące rozumienia mowy. Są też osoby z autyzmem, które posiadają umiejętności językowe, lecz z trudem przychodzi im nawiązanie dialogu, często powtarzają słowa wypowiedziane przez rozmówcę (echolalia), mogą występować liczne agramatyzmy. Często w sposób dosłowny rozumieją nadawane komunikaty. Mają tendencję do trzymania się jednego tematu i mówią bez przerwy np. o swoich zainteresowaniach. Duże trudności sprawia im także rozumienie mimiki twarzy, tonu głosu, gestów. Dodatkowo mogą także wystąpić zaburzenia zachowania w postaci licznych stereotypii czy rytuałów, bądź koncentrowanie się na niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów. U niektórych osób z autyzmem pojawiają się także zachowania agresywne i autoagresywne. Niekiedy zaburzeniom autystycznym towarzyszy także niepełnosprawność intelektualna. Oczywiście podany wyżej opis funkcjonowania dziecka autystycznego jest niepełny i bardzo ogólny. Szerokie spektrum objawów składających się na to zaburzenie, nie pozwala nam na znalezienie dwóch takich samych dzieci z autyzmem.
Jaka jest skala/częstotliwość występowania autyzmu?
W Polsce ocenia się, że jedna osoba z autyzmem przypada na 300 mieszkańców. W sumie w naszym kraju żyje ok. 30 tys. osób z zaburzenia autystycznymi (autyzm, Zespół Aspergera). Natomiast statystyki amerykańskie podają, iż ogólnie autyzm jest diagnozowany u 1 na 88 dzieci, w tym chłopcy: 1 na 54, dziewczynki: 1 na 252. Ilość dzieci ze zdiagnozowanym autyzmem w tym momencie w USA (ponad 1 milion) to więcej niż ilość dzieci chorych na cukrzycę, AIDS, raka, porażenie mózgowe, mukowiscydozę, dystrofię mięśniową i zespół Downa razem wziętych (porównanie oparte na danych statystycznych pomiaru Child & Adolescent Health Initiative).Organizacja Autism Speaks nazywa to epidemią autyzmu oraz zagrożeniem bezpieczeństwa narodowego. Dla porównania ok. 15 lat temu 1 na 10 000 dzieci miało autyzm. Wśród specjalistów przeważa opinia, że autyzm jest coraz lepiej wykrywany, stąd różnice w zapadalności na tę chorobę w różnych krajach. Według Fundacji Synapsis, rozbieżność statystyk w poszczególnych krajach wynika z różnic w dostępie do diagnozy, jej jakości, a także świadomości społeczeństwa w zakresie autyzmu. Z kolei wzrost zachorowań nie musi świadczyć o tym, że zwiększa się zachorowalność z powodu tego zaburzenia.
Jak się wykrywa autyzm?
W Polsce, w procesie diagnozowania autyzmu klinicyści opierają się na Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia. Autyzm znajdują się w nich w grupie nazywanej Całościowymi zaburzeniami rozwoju.
Właściwa diagnoza musi mieć podłoże w obserwacji dziecka, także w domu oraz w placówce, do której uczęszcza (przedszkole, szkoła), jego stopnia komunikacji, zachowania i stopnia rozwoju. W diagnozie pomocniczo wykorzystuje się także dostępne narzędzia diagnostyczne, np. Skala Oceny Autyzmu Dziecięcego (CARS), ADOS, M-CHAT. Nieodzownym elementem w procesie diagnostycznym jest także pogłębiony wywiad z rodzicami dziecka. Rozpoznanie autyzmu jest trudne, gdyż objawy są bardzo zróżnicowane. Ważne jest zatem zlokalizowanie specjalisty (psycholog, psychiatra), który ma doświadczenie w diagnozowaniu autyzmu. Taką kompleksową diagnozę mogą Państwo otrzymać w Niepublicznej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej „Motylek” w Bydgoszczy.
Co można zrobić oczekując na diagnozę?
Zanim dziecko otrzyma ostateczną diagnozę od specjalisty, warto jest dokonać oceny funkcjonalnej rozwoju dziecka oraz udać się na konsultację logopedyczną. Podczas toczącego się procesu diagnostycznego, a także z informacji np. z przedszkola, rodzic na bieżąco otrzymuje spostrzeżenia i wskazówki dotyczące nieprawidłowości rozwojowych czy umiejętności będących w sferze najbliższego rozwoju dziecka. To właśnie te umiejętności należy rozwijać, poprzez codzienne czynności czy zabawę. Warto jest rozwijać samodzielność dziecka, uczyć dzielenia wspólnego pola uwagi, np. poprzez oglądanie książeczek i wskazywanie palcem dziecka, warto także uczyć dziecko naśladowania prostych gestów, np. papa czy czynności, np. podlewanie kwiatów, mieszanie łyżeczką w kubku. Zawsze także należy rozwijać sprawność manualną dziecka poprzez np. zabawy z ciastoliną, klocki, malowanie paluszkami itp. Z pomocą logopedy warto jest także ustalić sposób komunikacji z dzieckiem oraz ćwiczenia rozwijające mowę. Niech każdy gest lub sylaba ma przypisane jakieś określone znaczenie, a mowa stanie się funkcjonalna. Warto jest także zamienić oglądanie telewizji czy grę na tablecie na zabawę w domu czy na świeżym powietrzu.
Jak się leczy autyzm?
Nie istnieje jedna metoda leczenia autyzmu, tak jak nie ma dwóch takich samych dzieci z autyzmem. Najważniejsze jest, aby terapię zacząć jak najszybciej. Obecnie znanych jest ok. 100 metod terapeutycznych i leczenia autyzmu, niektóre z nich dostępne są w Polsce. Wśród nich wcześnie rozpoczęta terapia behawioralna uznana jest za najskuteczniejszą metodę terapeutyczną (http://researchautism.net/). Ponadto w Polsce znane i stosowane są również inne metody terapeutyczne, w tym m.in. niedyrektywne formy terapii, tj, Son Rise, Metoda Floortime, a także Handle, RDI. Natomiast jako metody wspomagające stosuje się także Metodę Integracji Sensorycznej, Hipoterapię czy Kynoterapię. Ponadto coraz większą popularność zyskują również diety, szczególnie bezglutenowa, bezmleczna, bezcukrowa.
Jakie są specyficzne problemy rodzin z autyzmem?
Każdy rodzaj niepełnosprawności dziecka, w tym także dziecka, u którego zdiagnozowano autyzm, powoduje dezorganizację wcześniejszego stylu życia i zaburza dotychczasowy układ w rodzinie. Niewątpliwie rodzice autystów doświadczają trudnego rodzicielstwa, co potęguje również specyfika tego zaburzenia – nieumiejętność tworzenia więzi emocjonalnych, zaburzenia komunikacji, trudności w wyrażaniu i rozumieniu emocji, niezdolność do empatii, zachowania agresywne. Posiadanie dziecka autystycznego narzuca w pewnym sensie konieczność podporządkowania wszystkiego dziecku i jego terapii. Ta koncentracja na dziecku sprawia, że matki często rezygnują z pracy zawodowej, by móc całkowicie poświęcić się opiece nad dzieckiem. Na uwagę zasługuje także sytuacja rodzeństwa dziecka autystycznego. Często dzieci te są postrzegane przez pryzmat autystycznego brata lub siostry, częściej także rodzice patrzą na zdrowe rodzeństwo pod kątem nieprawidłowości rozwojowych. Rodzeństwo dziecka autystycznego często obarczane jest nadmiarem obowiązków, a bywa i tak, że rodzice decydują się na kolejne dziecko, po to, aby zapewnić choremu dziecku opiekę w przyszłości oraz pomoc w rozwijaniu umiejętności społecznych, od razu nadając zdrowemu rodzeństwu rolę czy wręcz misję do spełnienia.
Jak wygląda edukacja dziecka z autyzmem?
Dzieci z autyzmem objęte są kształceniem specjalnym, które ze względu na swoją niepełnosprawność wymagają stosowania specjalnych form i metod pracy, dostosowanych do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydają tylko publiczne poradnie psychologiczno – pedagogiczne. Kształcenie specjalne obejmuje dzieci od momentu rozpoczęcia edukacji przedszkolnej.
W naszym regionie placówką specjalizującą się w realizacji indywidualnych zajęć terapeutycznych dla dzieci z dysfunkcjami jest Przedszkole Niepubliczne Motylek w Bydgoszczy. Każde dziecko objęte jest kompleksową opieką psychologiczno-pedagogiczną, opieką logopedyczną oraz szeregiem innych, alternatywnych form wspierających terapię (hipoterapia, terapia SI, terapia ręki i inne). Dzięki codziennej, systematycznej pracy i dużej ilości godzin przeznaczonych na terapię (3h dziennie) dzieci osiągają zauważalne efekty w rozwoju.
W jaki sposób można pomóc dzieciom z autyzmem i ich rodzinom?
Istotne jest zapewnienie dziecku właściwej edukacji i terapii, ale równie ważne jest zadbanie przez rodzica o siebie i swoje potrzeby. W tych trudnych momentach związanych z wychowaniem dziecka autystycznego, nieodzowna jest pomoc i wsparcie najbliższych, ale i to czasem może nie wystarczać. Niekiedy spotkanie z innymi rodzicami, którzy zmagają się z podobnymi problemami, może okazać pomocne, stąd niektóre placówki oferują grupy wsparcia dla rodziców oraz treningi rozwijające kompetencje wychowawcze rodziców. Myślę, że dla rodziców ważne jest przede wszystkim, aby ich dziecko miało szansę się rozwijać. Ułatwienie rodzicom dostępu do specjalistów i zapewnienie możliwości odpowiedniej terapii, zdejmie z rodzica obowiązek bycia terapeutą i pozwoli cieszyć się z bycia „po prostu rodzicem”.
Czy dziecko z autyzmem będąc w przedszkolu/szkole może negatywnie wpływać na rozwój innych dzieci?
Kontakt z dziećmi niepełnosprawnymi, w tym także z dziećmi z autyzmem, pozwala kształtować wśród dzieci w normie rozwojowej, wrażliwość i otwartość na kontakty z innymi dziećmi. Uczą szacunku dla drugiego człowieka, zwracania uwagi na potrzeby innych, radzenia sobie z własnymi emocjami oraz dzielenia się sukcesami i cieszenia się z sukcesów innych. Zdrowi rówieśnicy pozwalają natomiast dzieciom z autyzmem na rozwijanie umiejętności społecznych, dając przykład właściwych relacji społecznych. Dzieci z autyzmem nie stanowią zagrożenia dla prawidłowego rozwoju innych dzieci, ale ważne jest, aby poza procesem integracji, dzieci z autyzmem miały zapewnioną odpowiednią pomoc i specjalistyczną terapię, dopiero wtedy integracja ma sens.
