ADHD – diagnoza, objawy i rozpoznanie
Z tego artykułu dowiesz się:
ADHD. Co to jest?
W literaturze fachowej ADHD definiowane jest jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. attention deficit hyperactivity disorder) utożsamianym z zaburzeniem samokontroli obejmującym zaburzenia koncentracji uwagi, kontroli reakcji oraz poziomu wzbudzenia. Jest to jedno z najczęściej badanych i diagnozowanych rozpoznań wśród dzieci i młodzieży.
→ Przeczytaj również: Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: objawy i przyczyny
Ma charakter pierwotny, a pierwsze objawy ADHD obserwuje się najczęściej w wieku szkolnym. Jest to zaburzenie neurorozwojowe uwarunkowane genetycznie (stąd niekiedy trudno je zauważyć rodzicom, a pierwsze objawy wychwytują nauczyciele). Jest też przypuszczenie, że za ADHD w pewnym stopniu odpowiada zaburzony proces dojrzewania układu nerwowego.
Zespół ADHD u dzieci ma przewlekły charakter i często towarzyszą im również inne zaburzenia o podłożu psychicznym. Osoby z tym zaburzeniem funkcjonują znacznie poniżej swoich możliwości intelektualnych. Występuje u nich uszkodzenie procesów pamięci operacyjnej i adekwatnego włączania nowych informacji, co prowadzi do braku samokontroli. A to nierzadko generuje brak zrozumienia ze strony najbliższego otoczenia.
Na skutek swojego pierwotnego zaburzenia dziecko z ADHD doświadcza stresu, lęku przed szkołą, smutku z powodu wyśmiewania, odrzucenia, poczucia bezwartościowości. Dodatkowo, nieuwaga i nadpobudliwość czy impulsywność są często objawami maskującymi szereg innych, często niezdiagnozowanych, zaburzeń, chorób czy problemów
– mówi dr Natalia Kajka, psycholog z w Katedry Psychoterapii i Psychologii Zdrowia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, z którą rozmawialiśmy o tym, jak postrzegane są dzieci z ADHD.
Stąd tak ważne jest, by nie bagatelizować objawów i nie zrzucać ich na karb nieposłuszeństwa i buntu.
→ Przeczytaj również: Wybiórczość pokarmowa a zaburzenia SI u dzieci. Jaki to ma związek?
ADHD – objawy
Typowe objawy ADHD to: zaburzenia uwagi, nadmierna aktywność, niepokój (u dorosłych), nieadekwatne do wieku zaburzenia zachowania oraz impulsywność. Są to jednak dość ogólne pojęcia, pod którymi kryją się takie zachowania jak:
- beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy domowej lub w innych czynnościach,
- łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce (dziecko szybko się dekoncentruje),
- upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności,
- niechęć do wykonywania zadań wymagających wysiłku umysłowego (np. odrabiania zadań domowych),
- częste gubienie ołówków, książek, zabawek,
- niepokój i potrzeba bycia w ruchu (np. wiercenie się na krześle),
- przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku,
- brak umiejętności czekania w kolejce.
O ADHD mówimy, gdy zaburzona uwaga, nadpobudliwość/impulsywność po pierwsze występuje w więcej niż jednym środowisku (np. w domu, szkole i na zajęciach dodatkowych). A po drugie, gdy nasilenie objawów dziecka utrudnia jego codzienne funkcjonowanie i wykonywanie obowiązków
– wskazuje dr Natalia Kajka.
→ Przeczytaj również: Bunt dwulatka nie istnieje?
Co ciekawe, ADHD częściej rozpoznaje się u chłopców, co nie wynika z tego, że dziewczynki nie cierpią na to zaburzenie, tylko w ich przypadku jego objawy mogą być nieco inne.
U dziewcząt rzadziej obserwuje się nadruchliwość, więc na pierwszy rzut oka nie widać problemu (…) ADHD przez wiele lat nie było kojarzone z dziewczynkami, ponieważ dziewczynki są socjalizowane inaczej niż chłopcy, inaczej się je wychowuje. Więc na co innego trzeba u nich zwracać uwagę: zaburzenia uwagi, zapominanie, gubienie rzeczy, niekończenie zdań, rozkojarzenie.
– w książce Marty Szarejko „Stany ostre. Jak psychiatrzy leczą nasze dzieci” mówi prof. dr hab. Tomasz Wolańczyk, neurolog, psychiatra dzieci i młodzieży. I dodaje:
Dziewczynka siedzi spokojnie, nie macha nogami ani rękami, nie biega. Tylko nie wie, o co chodzi na lekcji.
Błędne koło ADHD
U dzieci z ADHD występuje tendencja do stałego powielania tego samego zachowania. Brak hamowania nie pozwala na zmianę reakcji, mali pacjenci nie potrafią przewidywać konsekwencji zachowań. Nie umieją planować i realizować planu działania, dużą trudność stanowi dla nich odroczenie nagrody.
Są też ciągle krytykowane i karane za nieodpowiednie zachowanie, przez co czują się gorsze, niedoceniane i niesprawiedliwie traktowane. Stają się przewrażliwione, coraz bardziej potrzebują akceptacji i poczucia, że odnoszą sukcesy. Wszystko to ma negatywny wpływ na funkcjonowanie w szkole, w rodzinie i w grupie rówieśniczej.
lm wyraźniej nauczyciele i rówieśnicy odrzucają nadpobudliwe dziecko, tym bardziej stara się ono zwrócić na siebie uwagę. Kontynuuje więc nieakceptowane, trudne do zniesienia zachowania, bo pozwalają na odzyskanie atencji otoczenia.
Musimy pamiętać, że dziecko z ADHD jest jednocześnie bardzo wrażliwe, podatne na urazy psychiczne, zagubione i odosobnione. Alternatywą dla starszych dzieci z ADHD stają się grupy zbuntowanych nastolatków, często z marginesu społeczeństwa.
Jak rozpoznaje się ADHD?
Rozpoznanie ADHD jest bardzo trudne. Nie ma bowiem testów jednoznacznie określających, że dziecko jest nadpobudliwe. Diagnostyka opiera się więc w dużej mierze na obserwacji dziecka, doświadczeniu i wiedzy diagnosty. Istotny jest też wywiad z rodzicami dotyczący m.in. ciąży i porodu.
Istotne są informacje o rozwoju dziecka. Dużą wagę przywiązuje się do rozwoju emocjonalnego i społecznego.
Aby diagnoza była pełna, potrzeba konsultacji pediatrycznej, neurologicznej i psychiatrycznej, czasem konieczne okazuje się także badanie EEG. W procesie diagnostycznym powinni uczestniczyć nie tylko rodzice, ale także nauczyciele i wychowawcy dziecka.
Celem tak szerokiej analizy jest precyzyjne określenie intensywności, częstotliwości i rodzaju symptomów zaburzenia. To pozwoli stworzyć precyzyjny i wszechstronny plan działania. Jest to bardzo ważne, bo niewłaściwa terapia może zaszkodzić pacjentowi. Inaczej pracujemy z dzieckiem przy dominującym typie nadruchliwości, inaczej wtedy, gdy przeważa deficyt uwagi. Jeszcze inne działania należy podjąć przy dominacji impulsywności i agresji bądź podczas terapii związanej z zaburzeniami typu dyslektycznego, które często współwystępują z nadpobudliwością psychoruchową.
→ Przeczytaj również: Oddaj dziecko naturze!
Jak pomóc dziecku z ADHD?
Podstawą jest zmniejszenie objawów nadpobudliwości i objawów zaburzeń współistniejących oraz ryzyka późniejszych powikłań (m.in. pojawienia się depresji). Ale by to osiągnąć, trzeba działać na kilku polach: psychospołecznym, psychoterapeutycznym i, w razie nasilenia objawów, farmakologicznym.
Leki na ADHD wydają się tu być najbardziej kontrowersyjne, jednak wyniki badań dotyczących ich skuteczności potwierdzają złagodzenie symptomów, ograniczenie agresywności i impulsywności dzieci, jednak działają tylko wtedy, gdy są podawane. Nie eliminują przyczyn nadpobudliwości.
Pomóc też mogą: psychoterapia, zajęcia psychoedukacyjne, bajkoterapia i trening relaksacji. Badania wykazują jednak, że jedną z najskuteczniejszych metod jest terapia behawioralno-poznawcza. Jej celem jest zwiększenie samoświadomości, samokontroli i poczucia własnej wartości u osób z ADHD. Badania wykazały, że systematyczny behawioralno-poznawczy trening zachowań nie tylko wpływa na poprawę funkcjonowania dzieci z nadpobudliwością psychoruchową, lecz także — dzięki dużej plastyczności mózgu — powoduje jego trwałe zmiany strukturalne i czynnościowe, które z kolei są gwarancją stałości efektów terapeutycznych.
→ Przeczytaj również: Zabawa na świeżym powietrzu zmniejsza objawy nadpobudliwości
ADHD u dziecka. Jak pomóc?
- Jak najczęściej angażuj dziecko w czynności domowe i szkolne (np. może pełnić funkcję tzw. „dyżurnego”)
- W czasie odrabiania lekcji zaplanuj krótkie przerwy
- Zapewnij dziecku atmosferę spokoju i akceptacji
- Odnoś się do dziecka z cierpliwością i wyrozumiałością
- Wymagania dostosuj do możliwości dziecka i przedstawiaj je w sposób jasny i klarowny
- Zadbaj o uporządkowany harmonogram dnia
- Przypominaj dziecku o regułach zachowania (można je zapisać i zawiesić w widocznym miejscu)
- Staraj się wyprzedzać zachowania impulsywne u dziecka i je minimalizować
- Rozmawiaj z dzieckiem o różnych zdarzeniach pod kątem przyczyn i skutków
- Chwal dziecko nawet za drobne osiągnięcia
- Zadbaj o właściwą dawkę i higienę snu
- Zadbaj o źródła magnezu w diecie i wyeliminuj z niej żywność przetworzoną i z dodatkiem barwników i konserwantów (dowiedziono, że m.im. tartrazyna (E102), żółcień chinolinowa (E104), żółć pomarańczowa (E110), kwas karminowy (E120), azorubina (E122) i amarant (E123) powodują nasilenie nadpobudliwości ruchowej u dzieci)
→ Więcej na temat diety dzieci z ADHD przeczytasz w artykule opublikowanym w serwisie biokurier.pl.
Niezwykle ważna jest akceptacja i przyjęcie odmienności zachowania swojej pociechy jako faktu, a nie tylko jako uciążliwości i ustawicznej walki.
Dzieci z ADHD to wielkie wyzwane dla rodziców. Warto jednak wiedzieć, że za wieloma zachowaniami trudnymi kryje się też wielka wrażliwość, delikatność, wytrzymałość i upór. Warto więc podjąć pracę, by pomóc dziecku, ale też wyciągnąć z tego coś dla siebie.
Znam rodziców i nauczycieli, którzy dzięki dzieciom z ADHD znaleźli motywację do pracy nad sobą, swoją organizacją czasu i przestrzenią osobistą
– podsumowuje dr Natalia Kajka.
Bibliografia
- Borkowska A., ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, w: A. Borkowska, Ł. Domańska, Neuropsychologia kliniczna dziecka, Warszawa: Wyd. Naukowe
PWN 2006 - Hallowel E.M, Ratej J.J, W świecie ADHD: nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych, przekł. J. Sowa, Poznań 2004
- Kołakowski A, Wolańczyk T, Pisula A, Skotnicka M, Bryńska A, ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańsk 2007
- Kowalczyk T, ADHD: niewidzialna choroba, Psychiatria Spersonalizowana 2022; 1(1): 25–31
- Neuhaus C, Dziecko nadaktywne. Niedobór uwagi i nadpobudliwość ruchowa u dzieci. Jak pomóc?, przekł. M. Kaczorowska, Warszawa 2003
- Pentecost D., Wychować dziecko z ADD i ADHD: praktyczne strategie opanowania trudnych zachowań dzieci z ADD i ADHD, przeł. E. Niezgoda, Warszawa: Fraszka Edukacyjna 2005.
- Robakowski F, Rajewski A, Farmakologiczne leczenie zespołu deficytu uwagi z nadruchliwością, Warszawa 2004
