Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci – objawy i leczenie

Niedokrwistość z niedoboru żelaza dość często dotyczy niemowląt i małych dzieci. Nie wolno jej lekceważyć, bo nieleczona anemia może prowadzić do zaburzenia wzrostu, trudności w utrzymaniu uwagi, a także zaburzeń kardiologicznych. Jak zatem w porę ją zauważyć? I jak szybko uzupełnić niedobór żelaza w organizmie?

Niedokrwistość z niedoboru żelaza: grupy ryzyka

Anemia z niedoboru żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości u dzieci. Szacuje się, że dotyczy 30-40 proc. dzieci do 2. roku życia. Jest to stan, w którym we krwi występuje za mała liczba czerwonych krwinek lub gdy w ich wnętrzu występuje zbyt mała ilość hemoglobiny. Cechuje go powolny początek i przewlekły charakter.

→ Przeczytaj również: Dieta roślina dla dzieci. Czy jest zdrowa?

Anemia z niedoboru żelaza – przyczyny

Anemia z braku żelaza może dotyczyć już niemowlęta, zwłaszcza w drugim półroczu życia (przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka gospodarka żelaza opiera się głównie na zapasach zgromadzonych w życiu płodowym). W grupie ryzyka są dzieci, których matki miały anemię w ciąży oraz wcześniaki (zapotrzebowanie na żelazo po urodzeniu wcześniaka jest 2-3 razy większe niż u dziecka donoszonego).

Najczęściej jednak anemia jest wynikiem błędów dietetycznych, wśród których najistotniejsze znaczenie mają:

• długie karmienie piersią (ponad 6 miesięcy) bez suplementacji żelaza (wyjaśnijmy: karmienie piersią to najlepszy sposób żywienia dzieci i zaleca się, by niemowlęta piły mleko jak najdłużej, faktem jest jednak, że ilość żelaza w mleku matki w drugim półroczu życia dziecka jest niewystarczająca),
• wprowadzanie pokarmów z małą dostępnością żelaza (trzeba pamiętać, że żelazo pochodzące z pokarmów mięsnych jest znacznie lepiej wchłaniane niż z pokarmów roślinnych),
• łączenie produktów bogatych w żelazo z produktami obfitującymi w składniki hamujące jego wchłanianie, np. taniny (herbata), błonnik, fosforany.

Na niedobór żelaza wpływ mają też czynniki jelitowe. Choroby obejmujące dwunastnicę mogą bowiem obniżać wchłanianie żelaza (celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, pasożyty).

→ Przeczytaj również: Pierwsza wizyta u pediatry. Co warto o niej wiedzieć?

Niedobór żelaza – objawy

Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza w przypadku dzieci daje niespecyficzne objawy i może rozwijać się powoli. A jej wczesne rozpoznanie jest kluczowe, bo długotrwała anemia może powodować zaburzenia wzrostu i pokwitania, prowadzić do obniżonej aktywność motorycznej i trudności w utrzymaniu uwagi. Dzieje się tak dlatego, że w okresie szybkiego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego niedobór żelaza zaburza metabolizm w neuronach, mielinizację oraz funkcjonowanie pamięci.

Z tego powodu Amerykańskie Towarzystwo Pediatryczne (American Academy of Pediatrics) rekomenduje badania przesiewowe w 12. miesiącu życia dziecka, a amerykańska organizacja CDC (Centers for Disease and Prevention) – pomiędzy 9. a 12. miesiącem życia, a następnie co 6 lub 12 miesięcy u dzieci z grup podwyższonego ryzyka.

→ Przeczytaj również: Zasady żywienia zdrowych niemowląt po nowemu. Co się zmieniło?

Pediatrzy jednak często zalecają wykonać pierwszą kontrolną morfologię ok. 6 miesiąca życia. Trzeba jednak pamiętać, że morfologia krwi może okazać się niewystarczająca (niska hemoglobina i niska średnia objętość erytrocytu (MCV) to za mało, by potwierdzić niedokrwistość). Istotne jest też oznaczenie liczby retikulocytów oraz stężania ferrytyny (jej stężenie jest proporcjonalne do całkowitych zapasów żelaza w organizmie).

Anemia – objawy

Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci mogą mieć różny charakter. Najczęściej sygnałami alarmowymi są:

Zobacz także

Adaptacja w przedszkolu. Jak pomóc dziecku i… sobie?

• bladość skóry, śluzówki jamy ustnej i spojówek,
• zwiększone pragnienie,
• brak apetytu,
• szybkie męczenie się, apatia, senność,
• osłabienie odporności (niedobór żelaza wpływa na funkcjonowanie limfocytów),
• łamliwość paznokci,
• zahamowanie przyrostu masy ciała,
• sięganie po produkty niejadalne, takie jak kreda, glina, ziemia,
• nadżerki w kącikach ust,
• bóle i zawroty głowy.

Pediatra w czasie osłuchiwania serca może stwierdzić ponadto szmer skurczowy nad sercem oraz tachykardię (przyspieszone bicie serca).

→ Przeczytaj również: BLW – co to znaczy?

Anemia z niedoboru żelaza – leczenie

Niedobry żelaza wymagają uzupełnienia. Pod kontrolą pediatry lub hematologa włącza się więc dzieciom suplementację (również po to, by odbudować zapasy).

By zwiększyć wchłanianie, zaleca się przyjmowanie preparatów z żelazem pomiędzy posiłkami oraz z produktami zawierającymi witaminę C (np. świeżo wyciskany sok owocowy, natka pietruszki, papryka).

Bardzo ważna jest też dieta, w której trzeba zwiększyć udział produktów bogatych w żelazo. Do jadłospisu dziecka warto włączyć żółtko jaja kurzego, wątróbkę, mięso (zwłaszcza dobrej jakości wołowinę), otręby pszenne, soczewicę, białą fasolę, suszone morele.

Podawanie żelaza wiąże się ze zmianą stolca (jego barwy i konsystencji). Mogą też wystąpić zaparcia. Nie należy jednak na własną rękę przerwać terapii ani jej modyfikować. Trzeba zgłosić się do lekarza, który może zmienić lek. To on też decyduje o modyfikacjach w zakresie dawkowania (pod kontrolą badań krwi) oraz zakończeniu leczenia. To istotne, bo nie chodzi tylko o poprawę parametrów, a o uzupełnienie puli zapasów żelaza w organizmie.

Bibliografia

Więcej o tym, jak leczyć niedobór żelaza oraz co to jest anemia, przeczytacie w literaturze specjalistycznej:

• Chaber R et al, Diagnostyka i leczenie niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci i młodzieży. rekomendacje Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Przegląd Pediatryczny, 3/2023.
• Janczak M, Janczak A, Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać, Nowa Pediatria 2019; 23(4): 123-128 (DOI: 10.25121/NP.2019.23.4.123).
• Karakulska-Prystupiuk E, Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 1/2019, 49-55.
• Karlikowska M, Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci (https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/choroby-krwi/152182,niedokrwistosc-z-niedoboru-zelaza).
• Kotuła I, Bystrzycka W, Badania laboratoryjne w zaburzeniach gospodarki żelazowej u dzieci i młodzieży (https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/badania-laboratoryjne/217438,badania-laboratoryjne-w-zaburzeniach-gospodarki-zelazowej-u-dzieci-i-mlodziezy,1).
• Pleskaczyńska A, Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci, Pediatria po Dyplomie, 6/2017.